Сакрат Яновіч - Самасей

Тая хмурынка людскога мякіння, якім пыліў нябожчык Сымон Музыка, згодна закону прыпадабнення ахутала ў нашых вачах удаву па ім.

У апошні час перад сваім несур'ёзным адыходам у нябыт Музыка чагосьці страхацеў. Не кідалася гэта нікому ў вочы. Тым не менш, калі хто любіць ды ўмее назіраць за іншымі ад сябе, дык запрыкмячаў у ім дзіўную, даволі ненармальную ветлівасць, ці што? Не як бессвядомае рэагаванне. Зрэшты, сам ён так быў выказаўся: пабойваюся, ведаеце, тых, хто лепей ад мяне апрануты... Высветлілася, што яго спадцішка падточвала боязь перад фанабэрыяй іх, лепшых, той яе крайнасцю, у якой ужо магчыма пярэчыць усяму, у чым захочаш, і вярзці, што табе толькі ўздумаецца. Несумненна лакейская гэтая душа, рана ці позна не магла не праявіцца ў ім. ён — дзіцё бацькоў, сціпласць якіх ад пачатку да канца з'яўлялася фальшываю, паказною. Яны, на самай справе, пагарджалі ўсімі, і гэта пайшло, відаць, ад іх дзеда, што служыў гайдуком у двары пана (наймацней ганарыліся тым, што бабулю ўпадабаў сабе малады падпанак і пасыпаліся ад яе хлопчыкі, якіх ніхто ў вёсцы іначай і не называў як панятамі!).

Нашаму Сымону Музыку бывала неяк наўздзіў тое, што можна ж есці хлеб ды мець да хлеба, зусім не пацеючы ад работы (напрыклад, зрабіўшыся белакаўнерыкам за пісьмовым сталом). Адначасна трэба дадаць, што гэтае здзіўленне ў ім знаходзілася недзе пад скураю або ў вантробах, і сам ён наўрад ці дарэшты заў-важваў яго ў сабе. Яму страх не хацелася паглыбляцца ў сваё нутро, са своеасабліваю слушнасцю палічыўшы гэта гульнёю з дрэнным пахам.

Як жа ён падзяляў людзей? Рабіў гэта адпаведна адрозненню свайму — як каму прыходзіў да рук жывы грош. Хамуле — з мазаля, і столькі, што кот наплакаў, а дзяляцкаму — дзвярыма і вокнамі. Скажы мне, колькі іх у цябе, грашыскаў тых, а я табе адкажу, ці ты ўмееш жыць (або толькі гніць). Гутарка з Музыкам з'яўлялася дыялогам глухіх.

Ён, узвышана кажучы, не зразумеў шанцаў свайго пакалення. А можа, лепей будзе выкласці гэта паводле тэзісу: да ўсяго, дзеля ўсякае справы, дабра і зла, трэба спеласці. Цэлая тая жыццёвая перспектыва нашага часу выскачыла ж на яго, прызнацца, знянацку, і Музыка скалануўся быў ад таго, каб потым, бы кавалер пры гарачай дзеўцы, ушчаперыцца акурат не за самае важнае (бацьку раскулачылі). Хапацеў ён менавіта тое, што само ў лапы лезла яму, прытым лічачы гэта яшчэ і страшэнным шчасцем, і нават упалохаўшыся ад таго, каб такое багацце, падняўшы хвост, не драпанула да каго іншага. :

Ад гэткае няпэўнасці ў чалавеку ты не спадзявайся ў ім чагосьці павучальнага для сябе.Ён ужо поўх і крот, і адно глядзі, не вывіхні сабе нагу ўягонай ямцы якой. Будзь ты чуйны, — гаварылі мне сябры, — калі вось такі Музыка заявіцца з паўлітрам да цябе! Гэта значыцьме, што ў ім устаялася просьба, якую сам ён вынасіў у сабе, усё прыкідваючы наконт яе дарэчнасці камусьці. Ты, даслухаўшы яе ж, несумненна пашкадуеш таго, што ён застаў цябе ўдома. Яна, больш кажучы, выкліча ў табе адчуванне абражанасці.

Пагібель Сымона Музыкі, калі мякчэй сказаць, адбылася непрыкметна. I каб нехта хоць спытаў, прынамсі, вось пра тое: «Ну, як гэта з ім здарылася?..» У кожнага, хто сутыкнуўся з Музыкам, цяпер з'явілася, досыць нялюдская ў рэшце рэшт, нецярплівасць, каб забыцца аб тым, што, напрыклад, не далей як месяц назад жыла-была людзіна з сяброўскім прозвішчам, ага, Сымон Музыка... Не ў абгавор нябожчыку — нельга казаць, што ён уяўляў сабою нешта непаўторнае, але, усё-такі, існаваў на нейкім сваім гняздоўі.

Па высокай справядлівасці непадкупнага часу, забракуе яму месца ў людской памяці. Дык няхай жа па Сымоне Музыку застанецца хоць той сэнс перасцярогі, што не адным хлебам трэба жыць.

У тую нядзелю, калі расквітнелі сады, упорань выбраўся я ехаць да брата. Самой язды тае аўтобусам да яго было трохі за пятнаццаць хвілін, да ягоных тых Любавак (з высокага канца якіх усё відаць: цэлую пасеку летніх домікаў, што ў бок ад помпавай станцыі гарадскога водаправода). Братаў дом — свяжуткая му-раванка, пакуль абгароджаная абы-як -— па-новабагатаму распанела ўскрай жытнёвага поля, што прасціралася да ельнікавага маладняку. З суседняга панадворку, аднекуль з-пад хілае хаты на ім, кінуўся сабачыска, праз брамку тамака, такі шарсцісты, ды ўеўся брахаць на мяне, чужога тут.

Брат сяк-так падвучыўшыся ў рэшце рэшт спекуляваць, лепей зарабляе на вырошчванні цяплічных памідораў, і я падлічыў, што ён дапаможа мне (у гэтую пару ўжо не павінен швэндацца па падбеластоцкіх прыватных будовах, на якіх яму, майстру гідраўлічных рамёстваў, хоць і напагатове таксама нямалая плата). Зрабіўшыся бойкім агароднікам, паказаў сябе зусім пэўным і сваім чалавекам.