«Я ўжо цэлы год не гаварыў па-руску».
«Ясна», — і ўсё.
А мне сапраўды стала зразумела, што апошняе здалося ёй больш ненармальным, чым уся мая хвароба. Дваранская! Воды і заграніцы! Усё гэта мне знаёмае, мілая Раіса Аронаўна!
Вечар, 2 ліпеня
А цяпер, хлопчык, глядзі, як замыкаецца кола.
— Што цябе гэтак мучае?
— Тое, што я згубіў лепшую дзяўчыну, якую калі небудзь сустракаў. Яна мне верыла, і, калі я сказаў, што кахаю, яна была шчаслівая, думаючы, што маё каханне будзе не такое, як ва ўсіх. Яна маральна была чысцейшая за мяне, а я цягнуў яе ў свой бруд.
— Я не верыў, што такая дзяўчына маральна стаіць вышэй за мяне, не верыў, што яна можа зрабіць чалавека шчаслівым.
Хлусня. Ты проста не ведаў, якое бывае шчасце. Табе здавалася, шчасце ў тым, каб зрабіць так, як зрабіў Сяргей. А яно зусім у зваротным.
— Шмат мне шчэ мучыцца?
— Невядома.
— А можна як уратавацца?
— Табе трэба ўбачыць самога сябе збоку, чужымі вачамі. Трэба даказаць самому сабе, што цябе няма за што кахаць. Тады ўсё зробіцца заканамерным і лагічным.
10.7.87
Здаў усе экзамены. Яна паехала. Разлічыўся з інтэрнатам і пішу, седзячы на голай сетцы. Брусавец паехаў дадому, я ездзіў на два дні — туга. Чым далей, тым горш. А як хочацца жыць, каб хто толькі ведаў! Калі ўжо я змагу глянуць на травіну, на кветку, на неба і, як у дзяцінстве, зарадавацца, што проста жыву! Калі ўжо ў вушах перастане гучаць яе голас, а перад вачамі стаяць твар, цела і ногі! Божа, калі Ты ёсць, знішчы маю памяць, і я буду жыць па Тваіх законах. Я ўжо ведаю, што такое шчасце — гэта калі нічога не хочаш. І я нічога больш не хачу — ні грошай, ні славы, ні волі, ні быць на кагосьці падобным. Хачу працаваць, як да войска, мулярам ці бетоншчыкам, хачу пасля работы вяртацца ў сваю хату да непрыгожай, добрай жонкі, а па выхадных лавіць рыбу. Хачу гаварыць так, як умею, на ўкраінска-беларуска-рускай мешанцы, каб не цягалі абы-куды зза гэтай «няшчаснай маёй беларушчыны», як казаў некалі Гарэцкі. Толькі зрабі, Божа, каб я не хацеў нічога большага, пазбаў мяне самага страшнага ў гэтым свеце зла — хацення.
Калі мяне не прызнаюць хворым, значыць, я здаровы. Магчыма, шмат людзей адчуваюць тое ж самае, але прызвычаіліся. Магчыма, я выжыву, нават не звар'яцею. Але хто, калі і чым мне ўсё гэта акупіць? (Канец дзённіка).
Мяцельская
Я чакаў два, тры дні — Брусавец не заяўляўся, а я не ведаў, дзе ён цяпер жыве. Урэшце неяк цераз дзесятыя рукі даведаўся, што ён увогуле нідзе не жыве — ні ў нашым інтэрнаце, ні ў Мінску. Зацяжарыла ягоная дзяўчына, тым жа вечарам, калі мы разбіраліся ў Вяргейчыкавых дзённіках, яна прыехала, нарабіла плачу, і Брусавец, доўга не думаючы, напісаў заяву аб пераводзе на завочнае і паехаў з ёю дадому — здаецца, у Лоеў.
Паперы паперамі, есці яны не просяць. Цікавіцца імі мог адзін Брусавец, але і той з'ехаў, і ні слыху ні дыху. Папка ляжала ў тумбачцы, на кніжках, і, лазячы ў тумбачку па некалькі разоў на дзень, я звыкся з ёй. Здавалася, гэта так і трэба, каб яна тут ляжала. Занесці на сметнік і выкінуць мне, як чалавеку практычнаму, і ў галаву не прыходзіла. І дачакаўся-такі выпадку ўладкаваць гэтыя паперы! Памагло, што нашыя з Вяргейчыкам прозвішчы на «В». Недзе перад Кастрычніцкімі святамі, пераглядаючы лісты і паштоўкі свае скрынкі, убачыў паштоўку — Вяргейчыку. На зваротным штэмпелі — горад Ленінград. Прачытаў: «Вяргейчык, мне вельмі кепска. Ці можна хоць што-небудзь вярнуць? Калі можна, я вельмі хачу цябе бачыць. Таня».
Людзі, людзі! Як Мяцельская апынулася ў Ленінградзе, чаго ёй кепска — можна толькі здагадвацца. Ды мяне гэта і не цікавіла. Я напісаў збольшага, што ведаў пра Вяргейчыкаву смерць, уклаў у канверт паштоўку і адаслаў па адрасе. У той жа вечар узяўся за работу, анігадкі ўрокаў на пачатку года было мала. Вечарамі, за тыдзень, перапісаў дзённік на сучасны лад (акрамя лацінкі, Вяргейчык карыстаўся дарэформавым правапісам), падабраў эпіграф, памучыўся трохі з назовам... Перш даў «Гісторыя дзіўнага кахання», а тады падумаў, падумаў і назваў гэтае пачуццё словам «хвароба» — так, як часта называў яго і сам нябожчык.
1988 г.
— Слоў не хапае, ёлкі-палкі! Быць не можа — дажывёмся да нейкага канца!
— Стой, направа. Сюдою бліжэй.
Яны звярнулі з наезджанае дарогі на ледзь пра-бітую ў рыхлым адліжным снезе сцежку. Вёска засталася ззаду.
Першы, хутка і не азіраючыся, ішоў невысокі юнак гадоў дваццаці, хоць кажух і насунутая на самыя вочы шапка рабілі яго трохі старэйшым. Гэта быў вясковы бібліятэкар Міхась Скаражонак, які сёння па даручэнню старшыні сельсавета праводзіў перапіс насельніцтва, ці, прасцей, хадзіў па хатах і па спецыяльным сшытку правяраў, ці ўсе, хто ў гэтым сшытку запісаны, жывуць у вёсцы. Не азіраючыся цяпер на даўгалыгага маўчуна Рыгора Драздоўскага, які ішоў з ім на хутар за кампанію, бібліятэкар з запалам гаварыў:
Читать дальше