Андрэй Федарэнка - Смута

Падрыхтаванае на падставе: Федарэнка, А. Смута: аповесці, апавяданні / Андрэй Федарэнка. — Мінск: Мастацкая літаратура, 1994. — 224 с.

ISBN 5-340-01298-0

Copyright © 2013 by Kamunikat.org

Гэтая кніга, шаноўны магчымы чытач, пісалася мною амаль чатыры гады. Я пісаў свае апавяданні і аповесці, шчыра спадзеючыся, што выказваю ў мастацкай форме пэўныя настроі, думкі частачкі блізкіх мне па духу людзей, я цешыў сябе надзеяю, што нейкаму незнаёмаму майму аднадумцу ад гэтай кніжкі стане трошкі лягчэй жыць — магчыма, ён адчуе сябе не такім адзінокім і знойдзе ў асобе аўтара для сябе сябра.

Калі ж я сабраў кніжку, падправіў яе, шмат што перапісаў нанова, перачытаў больш уважліва яшчэ раз — як бы чужымі вачыма, калі ўспомніў тыя вусныя і пісьмовыя водгукі на маё раней друкаванае — я ўбачыў самы вялікі недахоп гэтай кніжкі. Я зразумеў, што яна не зможа задаволіць нават самага нястрогага, паблажлівага чытача, бо не дае адказу на пэўныя пытанні, у прыватнасці, — для чаго аўтар усё гэта пісаў і што ён гэтым хацеў сказаць? I даць адказ на гэтыя пытанні мастацкім творам нельга. Кніжцы патрэбна нейкае іншае завяршэнне.

Я прыгадаў, што еўрапейскія пісьменнікі амаль скрозь выдаюць кнігі з аўтарскімі тлумачэннямі, што там шырока распаўсюджаны аўтарэцэнзіі, што былі такія кнігі ў рускіх і ў рускіх савецкіх пісьменнікаў, што двухтомнік «Кругі» нашага Янкі Скрыгана пабудаваны таксама арыгінальна: кавалачак біяграфіі — мастацкі твор, напісаны ў гэты час, што легла ў аснову твора, хто прататып, як друкаваўся... аж да “шуфляды пісьменніка”, раскрыцця розных таямніцаў пісьмснніцкай лабараторыі. Цікавая, між іншым, атрымалася кніга.

Адно з распаўсюджаных у літаратурным свеце выказванняў — што мастацкі твор і не павінен адказваць ні на якія пытанні, ён нават не абавязаны іх ставіць, што сапраўдная, высокамастацкая, урэшце элітарная літаратура тым і адрозніваецца ад шэрага традыцыйнага гладкапісу, што чытач не павінен ведаць, што хацеў сказаць аўтар. Я з гэтым не магу пагадзіцца. Чаму я павінен лічыць свайго магчымага чытача дурнейшым за сябе, аўтара, чаму павінен выстаўляць сябе разумнікам, які адзін ведае, пра што піша? Нешта хаваць, недагаворваць? Набыўшы ў кнігарні ці ўзяўшы ў бібліятэцы кнігу, чалавек спадзяецца знайсці ў аўтару роўню сабе, шчырага сябра — а шмат хто з нас захоча сябраваць з чалавекам, які выстаўляе сябе разумнейшым?

Усе мае каментарыі, адказы на пэўныя пытанні магчымы чытач знойдзе ў канцы кнігі, бо яны знітаваны, пераплецены з мастацкімі творамі і з'яўляюцца не столькі тлумачэннямі да іх, твораў, колькі — працягам, своеасаблівымі маленькімі эпілогамі, — без мастацкай часткі эпілогі гэтыя будуць толькі наборам сказаў.

Цёплай майскай раніцаю ла дворык былой мінскай школы нумар X зайшлі трое: два маладыя, высокага росту, па-вясковаму апранутыя дзецюкі (у аднаго пад пахаю чарцёжны тубус) і жанчына ў чырвонай квяцістай хустцы, з кошыкам у руцэ. Яны неяк нерашуча спыніліся каля варотцаў-круцёлкі і сталі азірацца.

Што дворык быў страшэнна недагледжаны, што гады з тры тут не чысцілася, не прыбіралася і не высякалася — гэтак сказаць будзе недакладна. Стваралася ўражанне, што не ў цэнтры вялікага горада ўсё гэта, а дзе-небудзь на вясковым пагарэлым; вось калі згарала датла сядзіба, дык гаспадары і чужыя людзі, баючыся сяліцца зноў на гэтым месцы, аддавалі яго поўнай запушчанасці. Справа і злева ад дарожкі, што вяла да школьнага корпуса, разлапістымі карчамі рос бэз, трохі далей — нізкарослыя акацыі, дзікія слівы, густая вершаліна арэшнікавага куста... мабыць, каб знарок паставіць сабе такую мэту, дык знайшоў бы ў гэтым батанічным садзе ўсе гатункі кустоў і дрэў, якія толькі ёсць на Беларусі. Бэз уверсе прыгожа, буйна цвіў і паўз дарожку абламаны быў бязбожна, скрозь у нейкіх хадах-лазах, быццам праз гэтыя карчы разы два на дзень ганялі туды-сюды статак кароў. Перад школьным ганкам на высокім бетонным слупе свяцілася электроннае табло, выбіваючы штохвілінна зялёнымі кропкамі:

ГІМНАЗІЯ НОВАГА ТЫПУ № X... 10.30... t +І5°С... ГАМА-ФОН 0.015... 199...

Дворык гэты (ці алея — не ведаю, як сказаць) быў немнагалюдны. На школьным ганку крычалі і звінелі капейкамі дзеці, ды трохі далей ад варотцаў, на лаўцы, перадаючы адна адной пасля кожнай зацяжкі дымную самакрутку, курылі тры маладзенькія, гадоў па пятнаццаць, дзеўкі. Вяскоўцы між тым агледзеліся, мабыць, асмялелі, падышлі бліжэй і размясціліся на лаўцы насупраць курыльшчыц.