Сяргей Харэўскі - Зьвяры-суайчыньнікі

«Вось сымбаль твой, забыты краю родны!»

Розныя істоты сталі сымбалямі розных народаў. Выявы арлоў ды львоў, кенгуру й драконаў, леапардаў і пэліканаў аздабляюць афіцыйныя рэгаліі многіх краінаў.

Сымбаль не абавязкова мусіць быць афіцыйным. Мадагаскар, напрыклад, пазнаюць па самых вялікіх у сьвеце матылях і лемурах, хоць іх няма на дзяржаўнай сымболіцы, затое яны патрапілі на паштоўкі ды маркі.

Для сымбалю бяруцца не абавязкова самыя распаўсюджаныя жывёлы, хутчэй наадварот, - унікальныя. Да прыкладу, у Новай Зэляндыі на манэты б'юць выяву гатэрыі (дзюбагаловай яшчаркі, «сваячкі» дыназаўраў), якая жыве на ланцужку маленькіх выспаў Чатэм, што ў Ціхім акіяне. Гатэрыя - цуд прыроды тых краёў, рэліктавы паўзун, якога няма больш нідзе ў сьвеце. І шануюць яе новазэляндцы як унікум, які выпала берагчы менавіта ім. Гэтак прыходзіць усьведамленьне месца свае нацыі ў сьвеце...

Знакам нацыі можа быць і свойская жывёла. Ахалтэкінскія скакуны й каракулевыя авечкі - красамоўныя сымбалі цярплівасьці й густу туркмэнаў. Які - жыцьцястойкасьці й суворасьці Тыбэту. Элеганцкія драмадэры - караблі пустэльняў - неадрыўныя ад краявіду Арабіі і Сахары. Ламы - ад Андаў, паўночныя алені - ад Ляпляндыі...

Калісьці ў Беларусі было безьліч зьвяроў. Падарожнікаў, якія ехалі нашым краем, гэта моцна дзівіла. У кнізе 1517 году «Трактат пра дзьве Сарматыі», якую напісаў Мацей зь Мяхова, гісторык і лекар, што жыў у Кракаве, можна прачытаць пра тую Беларусь вось што: «...Дзікіх зьвяроў там больш, чым ува ўсім хрысьціянскім сьвеце. Паколькі лясы там вялікія, дык і ловіцца шмат буйных зьвяроў: буйвалаў і лясных быкоў, якіх яны на сваёй мове называюць турамі і зубрамі, дзікіх аслоў і лясных коней, аленяў, ланяў, газэляў, козаў, дзікоў, мядзьведзяў, куніц, вавёрак і іншых зьвяроў...»

Другі падарожнік, Міхалон Ліцьвін, які каля 1550 году напісаў кнігу «Аб норавах татараў, ліцьвінаў і маскавіцян», быў моцна ўражаны колькасьцю рыбы ў Беларусі. «... Паўсюль, дзе ёсьць вада, ёсьць і рыба, - пісаў ён. - У рэках тут мноства асятроў і іншых вялікіх рыбаў, якія ўзьнімаюцца з мора ўверх па рэках, у прэсную ваду. З гэтай прычыны многія рэкі называюцца залатымі, асабліва Прыпяць, якая ў адным месцы, паблізу ад Мазыра, калі ў пачатку сакавіка штогод набіраецца з крыніцаў сьвежая вада, напаўняецца такой колькасьцю рыбы, што кінутае ў яе кап'ё затрымліваецца і стаіць тырчма, нібы ўторкнутае ў зямлю - гэтак густа зьбіваецца там рыба. Я ня верыў бы гэтаму, калі б сам часьцяком ня бачыў, як адтуль чэрпалі рыбу і за адзін дзень напаўнялі ёю да тысячы вазоў, што належаць купцам, якія штогод прыяжджаюць на гэты час...»

Беларусь за сваю гісторыю бачыла шмат відаў жывёлаў, большасьць зь якіх цяпер ужо адышлі назаўсёды. Але гады расейскае й бальшавіцкае акупацыі не прайшлі дарма і для зьвяроў - нашых суайчыньнікаў. Гэтак цалкам зьвяліся ў нашых лясах звычайныя яшчэ гадоў 300-200 таму сарны, туры, расамахі, некалі шматлікія лясныя каты, сабалі, пясцы. У рэках толькі за апошнія 50 гадоў зьніклі рыбы 15 відаў: выразубы, асятры, ласосі ды шмат якія іншыя. Падлічыць колькі прападае драбнейшых зьвяркоў амаль немагчыма. Некаторыя выміраюць і зараз. Магчыма, нават у гэтую самую хвіліну, калі вы чытаеце гэты тэкст...

Якая з нашых жывёлаў-суайчыньніц магла б стацца сымбалем Беларусі? Зубр? Але з роўным правам яго могуць уважаць за свайго й палякі, якім Сталін аддаў палову Белавескае пушчы. Зрэшты, таксама праўда й тое, што менавіта польскія навукоўцы выратавалі зубра перад апошняй рысаю, за якою яго не было б наогул. А сёньня найбольшая папуляцыя зуброў - ува Ўкраіне. Гадуюць іх цяпер і ў краінах Балтыі, у Славакіі, Расеі.

Буслы? Але ніяк ня менш буслоў у іншых краях Эўропы, дзе яны гняздуюць, як і нашыя, пасьля паўгадовага побыту ў Афрыцы. Хіба што чорныя буслы? Але нейкая змрачнаватая выявіцца сымболіка.

А што калі азірнуцца вакол больш уважліва? Заўважыць тых зьвяроў, якіх мы часам не заўважаем, хоць тысячы іх жывуць па суседзтву з намі, пад стрэхамі нашых дамоў, у нашых палях і лясах, у рэках і азёрах... Пра ўсіх, вядома, не распавядзеш. Адных толькі кажаноў у Беларусі пакуль яшчэ больш за 15 відаў! Але паспрабуем хаця б уявіць, якое бязьмежжа формаў нас атачае, колькі ў ім хараства і наколькі яно крохкае.

Нідзе па-за межамі нашых краёў, у Эўропе, не існуе гэты зьвярок, якога Вы бачыце на малюнку. Хто гэта? Гэта хахуля. Або Dosmana moschata .