Францішак Хлус - Здані і пачвары Беларусі

Гэта добра бачна на прыкладзе здані знакамітага авантурыста, знанага ў гісторыі пад імём Ілжэдзімітрыя.

Паходжаньне гэтага чалавека, які напачатку XVII ст. займаў трон маскоўскіх цароў, і дагэтуль выклікае спрэчкі. Расейскія зданезнаўцы з упэўненасьцю сьцьвярджаюць, што асоба, якая ўдавала царэвіча Дзімітрыя, забітага ў Углічы па загаду Барыса Гадунова, ёсьць беглы манах Грыгоры Атрэп'еў; усе вэрсыі наконт іншаземнага паходжаньня рашуча адхіляюцца - пэўна з тае прычыны, што ў сьвядомасьць маскоўскіх зданеёграфаў не ўкладаецца, як гэта трон уладара «Трэйцяга Рыма» можа займаць замежны афэрыст.

Шырокавядомы ў беларускіх нацыяналістычных колах сьпірыт і зданезнаўца Ўладзімір Караткевіч, які сваімі літаратурнымі творамі ня раз уваскрашаў цені забытых продкаў, даводзіў, што на самой справе Ілжэдзімітры быў настаўнікам са слыннага горада Магілева. Гэтая вэрсыя выдае на праўдападобную - тым больш, што менавіта гэты беларускі горад стаў для дынастыі Раманавых фатальным...

Амаль чатыраста гадоў таму гэты чалавек, карыстаючыся бязладзьдзем у маскоўскае дзяржаве, стаў на чале беларускай ды польскай шляхты, а таксама ўкраінскага казацтва й распачаў паход за ўсходнюю мяжу з высокароднай мэтай - далучыць Расею да Вялікага Княства Літоўскага. Напачатку ўсё было добра - неўзабаве беларуска-польскае войска заняло Маскву. Расейцы - і халопы, і баяры - віталі вызваліцеляў ад тыраніі цара Барыса. Невядома, як бы разгортваліся далейшыя падзеі, каб гэты выдатны палітычны дзеяч замацаваўся на маскоўскім троне - магчыма, што асыміляваўшыся з больш цывілізаванымі прышэльцамі, маскоўцы б страцілі сваю заўсёдную агрэсіўнасьць, і гісторыя беларусаў, расейцаў і палякаў не была б такой крывавай ды жорсткай. Але, карыстаючыся нагодай, польскія каталіцкія місыянэры, што прыбылі ў абозе войска, пачалі абарачаць маскалёў у сваю канфэсыю, чым усё й сапсавалі. Расейцы адвярнуліся ад Ілжэдзімітрыя, і ён, каб не патрапіць у рукі разьюшанага натоўпа маскалёў на чале з грамадзянінам Мініным і князем Пажарскім, быў вымушаны выкінуцца з вакна аднаго крамлёўскага палаца. Кажуць, што перад сьмерцю ён пакляўся адпомсьціць кожнаму, хто стане маскоўскім царом, сказаўшы: «Я яшчэ прыйду да вас, абавязкова прыйду...» Цела Ілжэдзімітрыя было спалена на попел, якім, зарадзіўшы гармату, стрэлілі ў той бок, адкуль ён прыйшоў - на Захад. Сьведкі гэтага гістарычнага стрэлу аднагалосна сьцьвярджалі, што разам з порахавым дымам з жарала гарматы выляцеў нейкі паўпразрысты, амаль нябачны цень і, пагразіўшы расейскаму народу пальцам, паляцеў у бок царскіх палацаў...

Празь некаторы час у Расеі паўстала дынастыя Раманавых. Але ці не палова цароў гэтае дынастыі прыняла пакутніцкую сьмерць: Пётар II памёр ад воспы; Іаан Антонавіч зусім малым дзіцёнкам быў пасаджаны ў вастрог, дзе звар'яцеў і, дасягнуўшы чатырнаццаці гадоў, памёр; Пётар III быў забіты пад час палацавага перавароту табакеркай у скронь; Кацярыну II, як сьцьвярджаюць вартыя даверу крыніцы, паранулі дзідаю ў дупу зь дзюркі палацавай прыбіральні; Павал I быў задушаны ўласным шалікам пад час яшчэ аднага перавароту; Мікалай I атруціўся; Аляксандра II разарвала бомбаю беларускага шляхціца Грынявіцкага; Аляксандар III сканаў ад запою...

Кажуць, што ўсе яны перад сконам бачылі нейкі цень, які грозячы пальцам, шаптаў: «Я яшчэ прыйду да вас, абавязкова прыйду...»

А апошні цар Мікалай II, потым расстраляны ў Екацерынбурзе бальшавікамі, як вядома, падпісаў адрачэньне ад прастолу менавіта ў Магілеве, на гістарычный радзіме прывіда. Так спраўдзіліся словы Ілжэдзімітрыя: толькі гэтым разам ня ён прыйшоў да маскоўскага манарха, а Мікалай II - да яго.

З тых часоў цень зьнік назаўсёды - прынамсі, нашчадкам дома Раманавых, некаторыя з пабочных адгалінаваньняў якога, жывучы ў Парыжы, працавалі таксоўшчыкамі, качагарамі ды ліфцёрамі, ён ніколі не зьяўляўся.

Гэты гістарычны факт даводзіць, што ніколі ня варта крыўдзіць палітычных дзеячоў, пазбаўляючы іх пасад і маёмасьці, а тым больш - жыцьця: іхнія прывіды могуць уплываць ня толькі на лёс асобных людзей, але і на гісторыю цэлых народаў...

Некаторыя тэолягі аўтарытэтна сьцьвярджаюць, што здані рэлігійных дзеячоў сустракаюцца досыць рэдка - хутчэй за ўсё з тае прычыны, пгго ацэнка іх дзейнасьці Панам Богам, сыходзячы з прафэсыйнае спэцыфікі працы сьвятароў можа быць толькі адназначнай, і пасьля сьмерці душы іх адразу трапляюць ці ў рай, ці ў пекла. Але, як істотна ўдакладняюць найбольш дасьведчаныя царкоўныя й касьцёльныя гіэрархі, характарыстыкі на тых клірыкаў, якія пры жыцьці сьвядома мянялі веравызнаньне, часам губляюцца ў анёлаў-справаводаў: ня ведаючы, у які менавіта, праваслаўны альбо каталіцкі рай ці пекла накіраваць душу такога сьвятара, яны адкладаюць папкі з характарыстыкамі ў далёкія шуфляды й, здараецца, забываюцца на гэта. Душам такіх рэлігійных дзеячоў выпадае доўга чакаць вырашэньня свайго лёсу, і многія зь іх, ня ведаючы, што рабіць, зноў выпраўляюцца на зямлю.