Сяргей Пясецкі - Запіскі афіцэра Чырвонай Арміі

Ён адразу да скрынкі драўляную нагу для апоры прыстасаваў, рэмень сабе праз плечы перакінуў і пачаў збоку нейкую ручку круціць. Чую я: кашлянула, пыхкнула, а потым як бумкне, як грукне і… марш грае. І як грае? Гучна! Ну, людзі сабраліся і назіраюць. А ён ручку круціць і мне міргае.

– Што, файнае вынаходніцтва?… Гэта мне адзін вялікі прафесар з Акадэміі музычнага мастацтва прадаў, бо з голаду здыхаў. Ажно заплакаў, калі прадаваў, бо вядома, што гэта вялікай вартасці інструмент.

– І за колькі ты яго купіў? – пытаюся я.

– Як задарма. 250 рублёў аддаў. А павінна прыкладна тысячу каштаваць. Бо гэта, разумееш, інструмент дэмакратычны: для кожнага!… Бо ні табе нотаў не трэба, ні току… як у радыё напрыклад. Ні пласцінак – як у грамафоне. Толькі стаў і грай што хочаш, з усёй моцы, людзей тым здзіўляючы. У гэтай адной скрынцы цэлы вялікі аркестр сядзіць. Вось што.

Ён так сабе кажа мне, ручку круціць а інструмент грае на ўсю моц. Народзец вакол нас сабраўся, слухаюць і моцна здзіўляюцца.

– Колькі б ты за гэта хацеў? – пытаюся я.

– Як для цябе – адказвае ён, – дык толькі 300 рублёў. Бо бачу, што ты вельмі інтэлігентны чалавек і ў музыцы добра разбіраешся. Таму акурат пасуеш да гэтага інструмента, а ён да цябе.

– Але навошта ён, – кажу, – калі толькі марш грае?

Прадавец нават абурыўся.

– Як можна на гэты інструмент гаварыць, што ён толькі марш грае! Зараз што-небудзь іншае сыграем.

Перасунуў ён нейкі рэгулятар збоку інструмента, ручку схапіў і круціць. Пачуў я і ажно засмяяўся ад радасці. Гэта ж мой любімы вальс Дунайскія хвалі. Вельмі прыгожа атрымлівалася. А прадавец ручку круціць, свішча і мне ўвесь час падміргвае.

– Ну як, падабаецца? – спытаўся ён.

– Нішто сабе, – адказваю я.

– Усяго за трыста рублёў табе прадам, – паўтарыў ён. – Іншаму дык і за тысячу б не аддаў. А ты, бачу, чалавек з вышэйшым густам і ў музыцы добра разумееш. Таму бяры гэты скарб і валодай ім на здароўе. Будзеш сабе і іншым час упрыемніваць.

– Не, – кажу. – Гэта для мяне задорага.

– А колькі б ты даў?

– Даў бы табе 250 рублёў. Столькі, колькі ты заплаціў. Але грошай маю ўсяго 170 рублёў. Калі хочаш, дык аддавай за гэты кошт.

– Гэта, – кажа, – немагчыма. Не толькі ніякага заробку мець не буду, але яшчэ 80 рублёў згублю.

– Што зробіш, – уздыхнуў я, – калі большымі грошамі не валодаю. Купіў нядаўна дарагія боты і яшчэ іншыя выдаткі меў. Цяпер чакаю заробку.

– А ведаеш што, – звярнуўся ён да мяне. – Ты, бачна адразу, чалавек чэсны і не захочаш мяне пакрыўдзіць. Давай зараз тыя 170 рублёў, бо мне цяпер грошы на іншае патрэбны. А па 80 рублёў я да цябе пазней прыйду. Толькі дай мне свой адрас. Ведаю, што не ашукаеш мяне, бо ты – афіцэр годны.

На гэта я згадзіўся з вялікай радасцю. Даў яму свой адрас і сказаў, каб праз тры дні прыйшоў. Ён гэта ўсё на паперцы занатаваў і паўтарыў, што цалкам мне давярае, бо бачыць, што я афіцэр і высокаадукаваны чалавек. Абяцаў заўсёды мне дапамагчы, калі будзе патрэба што-небудзь танна купіць, бо ведае горад, як сваю кішэню.

Ну, развіталіся мы. Я інструмент гэты на плечы ўзваліў і пайшоў дадому. Цяжкі, аднак. Вельмі стаміўся, покуль яго з рынку да хаты данёс. І ўсю дарогу на мяне народзец са здзіўленнем і зайздрасцю азіраўся.

Прынёс я гэты інструмент дадому, усталяваў належным чынам і як зайграў, дык ажно ў камяніцы насупраць людзі пачалі вокны і форткі адчыняць і на вуліцу вызіраць. Пэўна, падумалі, што гэта вайсковы аркестр грае. Таму я, каб памылкі не было, інструмент на балкон вынес і там гадзіны са дзве, на здзіўленне ўсяму свету, граў.

Цяпер я маю вельмі цікавы занятак і атрымліваю вялікае задавальненне ад гэтага. Акрамя таго культурна праводжу вольны час. Зноў жа яшчэ і тая карысць, што магу людзям сваімі артыстычнымі здольнасцямі імпанаваць.

Я цяпер вельмі шчаслівы чалавек. Увогуле гэты месяц быў для мяне вельмі ўдалы. Боты купіў раскошныя. Пакой свой суцэльна абараніў. Гадавіна разгрому войск польскіх імперыялістаў была таксама страшэнна прыемная. А найважнейшая радасць ад таго, што наш улюбёны Гітлерочак Лондан бамбардзіруе і бамбардзіруе.

Мушу я ў ягоны гонар марш зайграць і з балкону яшчэ разы тры “ура” крыкнуць. Таму перапыняю пісанне да наступнага разу.

23 лістапада 1940 года.

Вільнюс.

Што са мною сталася, не разумею, але закахаўся я па самыя вушы. І ў каго?… У буржуйку. У дачку нейкага вялікага капіталіста. Хаджу п’яны і ні аб чым іншым думаць не магу, толькі аб ёй. І сорамна мне нават, што я, ідэйны камсамолец пралетарскага паходжання так уцюрыўся ў арыстакратку. Але нічога не магу з тым зрабіць. Зрэшты, ці такое ўжо гэта вялікае злачынства, што ўрадзілася капіталісткай? Ленін жа быў нават памешчыкам. Гэта значыць, крывасмокам і эксплуататарам чужой працы. Але потым падумаў, выправіўся і стаў нават бацькам пралетарыяту. Таксама Луначарскі або Чычэрын. Ну а Пятро Вялікі, напрыклад, дык нават царом быў, аднак нягледзячы на гэта, на карысць пралетарыяту і камуністычнай партыі працаваў і фундамент Савецкага Саюзу будаваў.