Васіль Ткачоў - Так і жывём, брат

– Багата не трэба... нам,– роздумна выдыхнуў Мітрафан.

Праз колькі імгненняў Якут зноў папрасіў:

– А, можа, сыграеш? Для мяне? Калі яшчэ будзе!

– А... а ў цябе грошы ёсць? – сур’ёзна паглядзеў невідушчымі вачыма на Якута Мітрафан. – Без грошай я больш не йграю. Я хоць і не бачу іх, але адчуваю іх пах. Добра пахнуць, добра!..

Якут папярхнуўся. Мітрафан гаварыў далей, пагладжваючы гармонік:

– А за футарал і за тое, што падказаў, як можна зарабляць, табе вялікі дзякуй. Далей я ўжо сам. Як-небудзь. Я, хоць і сляпы, але дарогу да кавалка хлеба, здаецца, сам бачу. Ды і завядзеш ты мяне, адчуваю, старога чалавека, не туды, куды трэба... Не заўсёды трэба відушчага трымацца. Не заўсёды...

Якут зароў, як мядзведзь, сціснуў да болю кулакі, нацэліўшы імі на Мітрафана, але спагнаў злосць на дрэве, да якога прыпёрлася спіной лаўка, заенчыў ад болю і пачаў смактаць салодкую кроў на ўшчэнт разбітай правай руцэ. І сварыўся на Мітрафана:

– Маць тваю!.. Дык што, выцер мной ногі, падла? І ты такі, як усе? Як Якуція? Як поўнач? Дык калі ж я ўжо за сваё магу атрымаць, што мне паложана-а-а?! За маю галаву... За ідзею... А ідзеі цяпер на вагу золата... Ведаеш, колькі мне трэба адваліць? Маўчыш, гад, здраднік, сволач? Ды ты год будзеш іграць толькі на мяне! Я цябе прымушу!

– Год я, Якут, не пражыву, мусіць,– спакойна мовіў Мітрафан. – Хопіць маю музыку ўжо слухаць людзям, хопіць...

Мітрафан згроб гармонік, ускінуў яго на плячо, і, намацваючы дарогу кіёчкам, ціхенька пашоргаў у бок шумлівага аўтавакзала. Якут пэўны час стаяў каля лаўкі і парожняй пляшкі з недагрызеным яблыкам, ногі не слухаліся яго: ён не ведаў, што яму рабіць – даганяць сляпога музыку ці, можа, ужо не трэба.

Але пабег...

Даўным-даўно, калі яшчэ Чабаток не быў Чабатком, а ведаўся кожнаму як Колька, сын Мітрафана Крупенькі, бацька купіў яму на кірмашы ў Журавічах стаптаныя і пацёртыя чобаты. Колька горда швэндаў у тых чобатах, хоць і цягаў ногі па зямлі , бы да іх былі прывязаны грузілы, а падымі нагу, дай ёй хоць трошкі паслабленне – яна і вылузнецца з халявы. І тады Колька зробіцца звычайным хлапчуком, як і ўсе, – бесчобатным. Шурча ці Косцік тут як тут: дай панасіць! А дулю не бачылі? Яны, чобаты, у адно імгненне зноў аказваліся на босых Колькавых нагах. Чаго захацелі – панасіць! Ведаем такіх: нацягнуць на свае парэпаныя ногі, тады дапрасіся, каб вярнулі назад. Шурча дык і зусім прысвоіць можа, ён што не прыхопіць чужое, тады моцна трымае, нібы сваё, вяртаць назад яму заўсёды цяжка, будзе выдумляць розныя байкі пра тое, што ў яго на вайне ўсе загінулі, палі смерцю герояў... і на пальцах пералічыць – хто. Ды хоць і загінулі – што ж цяпер карміць і паіць цябе? Скібкай хлеба, бывае, і падзеляцца хлопцы. Але ж чобаты – не кратаць, прэч рукі ! Гэта самая найвялікшая каштоўнасць, якую меў на той час кірпаносы Колька.

З лёгкай рукі некага Колька і стаў Чабатком. Яно ж і праўда, калі паглядзець на яго ў чобатах – смех душыць, бо абутак крыху меншы за яго самога, а ногі боўтаюцца ў халявах, мусіць, як чайная лыжка ў шклянцы.

– Падрасцеш – самыя будуць,– іншы раз, бачачы, як вохкае-ахае і сапе, шкрабучыся па вуліцы, сын, суцяшаў бацька. – Толькі беражы. Надоўга хопіць. А новых не накупляешся...

Чобаты тыя паслужылі Кольку нядоўга: неўзабаве яны былі падобныя на ашчэраную пашчу шчукі, і ў чым ён хадзіў далей – не так і важна. Важна іншае – на ўсё жыццё застаўся Колька Чабатком. Людзі, здаецца, і зусім забыліся, што ён – Колька, Мікалай Мітрафанавіч. Чабаток ды Чабаток. І жонка так кліча.

Чабаток марыў стаць багата кім, нават закончыў Буйнавіцкую «акадэмію», стаў трактарыстам-машыністам шырокага профілю, але не склалася: забурыў паркан у старой Понціхі, пакрэмсаў грады. Атрымлівай, Чабаток, што заслужыў: вось табе вілы- варсачы ў рукі, давай, браток, на салому.

Так-сяк даклыпаў Чабаток да пенсіі. Але піць меней не стаў. І калі адны б’юцца з жонкамі, добра ўзяўшы на грудзі, іншыя хваляцца сваім геройствам на будоўлях камунізму ці ў арміі, то Чабаток нярэдка залазіць у калодзеж, што цераз дарогу ад ягонага падворку. І тады вясковая дзятва гучна і шчасліва рассыпае наўсцяж:

– Зноў Чабаток у студні! Зноў Чабаток у цэбры! Босы!.. Ура-а-а!

Той-сёй з вяскоўцаў падыходзіць да калодзежа, глядзіць уніз, дзе, абхапіўшы «дзюбу» жураўля, бліскае вузенькімі маслянымі вочкамі Чабаток, а потым страляе угару правай рукой:

– Мой ульціматум вам, ядры ў корань! Толькі папярэджваю: я не тэрарыст, а справядлівы, чэсны мужык! Чулі? Ці заклала? То прачысціце вушы! Лічу да трох! Р... раз! – Ён раптам спахапіўся, успомніў, што не выклаў ультыматум, паправіўся. – Ад... бой! Пра ульціматум, ядры ў корань! Значыць, так. Самалёты і даляры мне не трэба. І Турцыя таксама. Старшыню сюды, ядры ў корань!. Чуеце? Старшыню-ю-ю!