Піліп Ліпень - Гісторыя Ролянда

<...> міжволі задумваесься пра тое, як добра і проста было раней, калі кожная твая сьлязінка выклікалася пэўнымі цялеснымі прычынамі: ці то тата сьцебане пугаўём за двойку, ці то мама паставіць на калені за адарваны рукаў, ці то сам, не ўпісаўшыся на ровары ў паварот, рассадзіш сабе локці аб асфальт. Альбо сьлёзы голаду позьнім вечарам, калі лядоўня на замку, і няма нічога, акрамя прэснае гародніны, сыру й кіслых яблыкаў. Памятаеце? Далей – болей складана. Сьлёзы губляюць сувязь зь фізыкай, і тым цяжэй іх утрымаць. Не праходзіш па конкурсе празь ганебны атэстат, не бяруць на працу праз бародаўкі на руках, нявесты бягуць з-пад вянцу праз твае запалыя грудзі і няведаньне моваў, амбасады адмаўляюць у візах праз бруд у загібах пашпарту. І сталі б мы пераадольваць, калі б ведалі далейшае? Гады ідуць, і прычыны для сьлёзаў робяцца ўсё драбязьнейшыя: жонка пазьбягае ласкі, дачкі абзываюць старым бараном, хуліганы разьбіваюць люстэрка задняга агляду... Здаецца – да чаго сьмяхотна! Але рыданьні ірвуцца з глыбіняў усё нястрымней. І час ляціць, ляціць. Вось ужо плачаш зь нейкіх птушачак, зь нейкіх дурных кацянятак, зь вершыкі й песенькі. І вось ужо й птушачак ня трэба – ты плачаш і плачаш, і хай усё добра – але падвываеш і ўсхліпваеш, і нікому цябе не спыніць... Як невыносна сумна! Скажыце, брацікі, ці так сама ў вас? Ці мы падобныя? <...>

Калі таты не было дома, а ў нас з брацікамі высьпявалі невырашальныя пытаньні, мы падымаліся ў сьвятліцу й падступаліся да мамы.

– Матухна, а чаму ў нашым месцы ўсе такія шчасьлівыя ды задаволеныя жыцьцём? Дзе ўзьнёслыя пакуты, дзе гордыя агоніі?

– Ах, дзетачкі вы мае. Вадзіліся ў нас раней пакутнікі, а як жа. Вадзіліся, ды пазводзіліся, – мама мовіла павольна, знарочыста напеўна, па-быліннаму, а каса ў яе была тоўстая-тоўстая, залатая.

– Ах, матухна, раскажы! Як яны пазводзіліся?

– Чаму не расказаць? І раскажу. Слухайце, дзеткі мае мілыя. Даўным-даўно-задаўно вадзілася ў нас у месцы замнога пакутнікаў: у каго хваробы ды немачы, у каго каханьне безадказнае, у каго грошай нястача, а ў каго й сапраўдны сусьветны смутак. Плакалі яны, гаравалі ды маленьні гарачыя ўзносілі. А адзін зь іх, сама няшчасны, прачнуўся аднойчы з разуменьнем у сэрцы. Сабраў ён усіх пакутнікаў і сказаў: «Невыносная юдоль смутку, сілаў больш няма сьмерці й райскіх асалодаў чакаць! Даволі марудзіць! Заб'емся, браты й сёстры!» «Так, так!» – загаманілі ўсе. Але ён загадаў ім пачакаць: «Пачакайце! Самазабіцца – страшны грэх. Зробім, браты й сёстры, мудрагеліста: хай мяне ўтопіць хтосьці з вас, і я, нявінна загублены, палячу прама на неба! А забойца, значыцца, няхай пакаецца потым – і даруецца яму. А потым, значыцца, няхай яго наступны заб'е, і таксама пакаецца. Зразумелі? Тапіце мяне цяпер!» І ўтапілі яго, і адляцела душа. Пакаяліся людзі ўзорна, і адно за аднаго ўзяліся. І адлятала душа за душою ў сіняе неба. Вось так і пазводзіліся ўсе нашыя пакутнікі, усяго за тыдзень. Толькі адзін застаўся, апошні, якога ўжо няма каму тапіць было – нікога, акрамя шчасьлівых людзей, не засталося. Так і мучыўся ён да самае старасьці, небарака...

– І што ж, матухна, яны ўсё сапраўды патрапілі ў рай?

– Ах, дзеткі мае любыя, гэта ёсьць таямніцай вялікай, анікому не вядомай. Вось калі памрэм самі, тады й даведаемся.

– А ці хутка мы памрэм, матухна?

– Ох і ня хутка яшчэ, дзетачкі! Дый куды сьпяшацца, бо салодкае ж жыцьцё ў нас?

– Чысты мёд, матухна!

«Аўтамабілі далёка пераўзыходзяць сваіх уладальнікаў: зірніце на вытачаныя, імклівыя рысы сучасных сэданаў і на людзей унутры – з шэрай скурай, зь віслымі шчокамі, з пахам страўніка. Аднойчы ўбачыўшы гэта, ужо ня бачыш анічога нявартага ў слынных інспэктарскіх хабарах: уявіце лаўца жэмчугу, які расчыняе ракавінку і знаходзіць ўсярэдзіне не далікатна-малочны шарык, а зацьвярдзелы кавалачак калу». Так разважаў я, шпацыруючы ўздоўж транспартнага кальца, што плыла ў барвовым вячэрнім пыле. Я адчуваў, што асочаны, і ўжо не хаваўся. Я ласаваўся вяленымі бананамі з плястыкавага пакунку, і пальцы мае былі салодкія й ліпкія, як у маленстве. Перад чарговай заблытанай дарожнай разьвязкай ходнік абрываўся, і мне нічога не заставалася, як падняцца па купінаватаму насыпу ўверх, да лесапарку. Далікатныя яблыні, сукаватыя грушы, стройныя кедры, лапчастыя піхты, шэрыя слаістыя плятаны – усяго тут хапала, і ўсё гэта было ня тое. Мне патрэбны дуб, зразумеў я, толькі магутны талстоўскі дуб, а мае ліпкія пальцы, мае няроўна адрослыя пазногці дапамогуць мне на яго ўзьлезьці. Дуб уздымаўся непадалёк, магутны, каржакаваты, з надзьмутымі мускуламі валокнаў, з тысячай безыменных жалудоў, рассыпаных па сьнезе. Паставіўшы нагу ў разьвілку мажных ніжніх камлёў, я памарудзіў хвіліну, гледзячы ўверх, у галінастую крону, і палез. Спачатку я быў вымушаны раз-пораз запавольвацца, выглядаючы і разьмяркоўваючы пасільны шлях, але патроху галіны зарабіліся танчэйшыя і часьцейшыя, і я ўзьбіраўся бесьперапынна. Цямнела, шэрасьць унізе ператварылася ў чарноцьце, захад цьмянеў і згасаў. Калі перада мной адкрыўся вялікі прасьвет у галіньні, я спыніўся й сеў, баязьліва зьвесіўшы ногі і моцна трымаючыся за сук. Я бачыў мільёны гарадзкіх агнёў, якія калыхаліся рухамі паветру, напаўпразрыстыя дымы, узыходзячыя з жаролаў далёкае электрастанцыі, круглы лютаўскі месяц і высокія зоры. Я разумеў, што зьлезьці з дуба ўжо немагчыма, але быў спакойны. Так: трэба проста ўпасьці, праляцець бесьцялесна між галінаў да зямлі, атрэсьці сьнег і пайсьці дадому спаць. Але я ня меў сілаў скокнуць, ірацыянальны інстынкт скоўваў мяне і ўціскаў у халодны ствол. Так: трэба проста заснуць, і зваліцца ўва сьне, і прачнуцца праз прызямленьне. Спачатку я зачыніў быў вочы й лічыў авечкаў, што разганяліся, штурхаліся і плыўна пераляталі цераз плот, потым кінуў і адчыніў, і лічыў сэданы, што сьлізгалі між мастамі, бясшумныя ў агульным шуме, плыні, што гарэлі справа чырвоным, зьлева жоўтым, фары, што малявалі яркія шлейфы, феяў сьненьня.