Піліп Ліпень - Гісторыя Ролянда

Гэта трэцяе мае брацікі ўспрымалі гэтак жа, як гарбату ці наказы – як пацешную неістотную другаснасьць; але мяне яна выбівала з каляіны, і я надоўга заставаўся быццам між двух крэслаў, у трывожнай няўпэўненасьці, якая ледзь чутна зьвінела на фоне будзённага жыцьця. Здаралася, я нават пачынаў зьвяртаць увагу на тэлеперадачы, на кніжкі, прыслухоўвацца да дактароў, пакуль штосьці радаснае не адцягвала мяне, і я з паўусьвядомленай палёгкай не забываў.

<...> Ведаеце, што такое «ляжачы паліцэйскі»? Гэта горб на асфальце, ля пешаходнага пераходу, перад якім зьмяншаюць хуткасьць, аберагаючы падвеску.

Калі пярэднія колы пераяжджаюць церазь яго, ты чакаеш, каб машыну прыпадняла на задніх – і тады можна будзе зноў паскорыцца. Але ўсё не прыпадымае й не прыпадымае... Трывожнае адчуваньне. Дадаеш газу. Дрэвы й хаты праплываюць за акном – але дарога роўная. Паліцэйскі зьнік? Ці твая каламажка ператварылася ў неверагодна доўгі лімузын?

А можа, ляжачы паехаў з табой?..

Так! Ён паехаў з табой!

Ён немаведама за што палюбіў цябе, і зараз вы заўсёды будзеце разам. <...>

Калі мы былі маленькія, тата няспынна вучыў нас знацца на людзях. Прыкладам, за сьняданкам:

– Запомніце, сынкі,

той, хто разьбівае яйка аб бераг патэльні – цёмны, ненадзейны чалавек,

той, хто разьбівае яйка нажом – самаўпэўнены нэўротык,

той, хто любіць цалкі – пазёр і крыўляка,

той, хто зьмешвае жаўток зь бялком – мэлянхолік і дэкадэнт,

той, хто смажыць яечню пад вечкам – баязьлівец і слабак,

той, хто перагортвае яечню – блізкі да роспачы фаталіст,

той, хто перчыць яечню – хцівы й карысьлівы чалавек.

Сам жа тата ніколі не гатаваў яечню, бо, відавочна, баяўся жудасных выкрыцьцяў.

Аднаго разу ў чэрвені, калі мы з брацікамі зноў прыкметна падрасьлі, тата паглядзеў на нас, прызнаў нарэшце роўнымі сабе і адмяніў прымусовыя наведваньні бардэлю. Упершыню за шмат гадоў мы адчулі волю і ўздыхнулі на поўныя грудзі. Цяпер мы самі абіралі сабе забавы па густу, уключна з сама дарослымі. А ўжо колькі ў нашым мястэчку было забавак у тыя старадаўнія часы! Безьліч. Гуляеш, бывала, па набярэжнай... Ці вось лепей пра парылку. У нас ані ў саўну, ані ў рускую лазьню ніхто з грамадзян не хадзіў – нудота. Затое любілі такую цікавую пацеху – нам яна таксама спадабалася – называлася духоўная парылка. Купляеш квіток і заходзіш у паўзмрочную залю, кшталту бібліятэчнай, а там унутры сканцэнтраваны незвычайна высокі градус духоўнасьці. У цэнтры стаіць вялікі экран, на яго пускаюць фільмы Таркоўскага, само сабой зразумела чорна-белыя; з дынамікаў грае Пярт; чытальнік дэклямуе Гесэ, нарасьпеў і з прыдыханьнем; па сьценах разьвешаныя рэпрадукцыі Рэмбрандта. А пажылая акторка паказвае пантаміму пра пакуты Сартра. І чым даўжэй у парылцы сядзіш, тым больш узвышаесься, пашыраеш сьвядомасьць і перапаўняесься мэтафізычнай вытанчанасьцю. А калі зусім няма сілаў трываць – выскокваеш праз чорны ход на паветра! А там табе ўжо падносяць шклянку гарэлкі ды грыбочак на плястмасавым відэльцы! Выпіваеш – і вух з разьбегу ў сьмецьцевы бак! Добра! Вынырваеш, увесь у брудзе, сьлізі й лушпіньні, а табе тут хрась па мардасам – і ты таксама ў адказ хрась! І ну давай у скокі пад заліхвацкія гоп-стопы! А потым ізноў у духоўную парылку ідзеш. І так разоў па пяць. Уся кароста з душы сыходзіць.

Аднаго разу бліжэй да вечару, перад адным са шматлікіх летніх сьвятаў, Хуліё прызнаўся нам, што пакахаў цырульніцу. Ён павёў нас сьпярша па праспэкце, потым скрозь трохпавярховыя каштанавыя вулачкі, і спыніўся перад пыльнай вітрынай з выявай грэбню. За шклом сядзела самотная матрона, паліла цыгарэту ў касьцяным муштуку і разгадвала крыжаванку. «Хулі! Няўжо гэта яна? Яна ж фарбаваная!» – тактоўна намякнулі мы на перавагу ейнага ўзросту. Але гэта была толькі фармальнасьць – мы ведалі, што каханьне Хуліё заўсёды вышэйшае за ўмоўнасьці і абставіны. «Што мне рабіць? – спытаў ён рады, – як заваяваць ейную спагаднасьць?» Мы разглядалі цырульніцу, елі яблыкі і раіліся. Ісьці да яе стрыгчыся было нікчэмна, пасылаць кветкі – банальна. Мы пастанавілі дзеля знаёмства і ўзаемнага запаленьня зладзіць нешта кшталту выратаваньня ад разбойнікаў, толькі наадварот, каб разбойніца была яна – фатальная і рамантычная, але з патрэбаю ў клопаце. Мы ўваліліся ўсе разам і загадалі: «Рукі за галаву! Мы камісары. Паступіла інфармацыя, што ў вашай цырульні захоўваюцца шэдэўры, якія былі прысвоеныя нацыстымі ў час другое сусьветнае вайны». Колік выцягнуў татаў рэвальвэр і папераджальна крутнуў барабан. Цырульніца неахвотна адарвалася ад крыжаванкі і з дакорам глядзела на нас. «Няўжо незразумела? – патлумачыў ёй Валік, – імем закону паказвай тумбачкі!» Яна грузна паднялася й пачала адчыняць парэпаныя дзьверцы, а Хуліё захоплена разглядаў ейную стаць. Мы схіліліся да тумбачак і старанна прастуквалі кожную, выяўляючы падвойныя сьценкі. Я быў бліжэйшы за ўсіх да Хуліё і чуў, як ён зашаптаў цырульніцы: «Уцякайма са мной! Я выратую цябе! Памагатыя падкупленыя! Білет на параход на дваіх – толькі ты ды я!» І яна паверыла, і прыціснулася да ягонага пляча. Замершы, мы назіралі на ейным твары далікатныя хвалі: давер, ўдзячнасьць, надзею на шчасьце. Яны высьлізнулі на вуліцу, прыхапіўшы толькі самае неабходнае – жамчужныя каралі, пашпарты, аблігацыі – спынілі таксоўку ды зьніклі ў напрамку да паўночнага порту.