Піліп Ліпень - Гісторыя Ролянда

Пасьля перамогі добра павячэраць зрынутым спаборнікам. Ён маўчыць і згодны насычыць трыюмфатара сваім кансэрваваным целам, ці відэльцам, ці лыжкай. З кожным слоікам мая магутнасьць узрастае.

Калі мой брат Валік, мастак, быў малады, ён раз на год увясну кідаў маляваць партрэты і наймаўся да кагосьці з гараджан маляром. Сапраўдны мастак, заяўляў Валік, павінен умець фарбаваць. Мастак, які ня ўмее пафарбаваць плот, падобны да шэф-кухара, які ня здольны пасмажыць яечню. Ганьба гэткаму мастаку! Нацягваючы камбінэзон, ён абводзіў нас пільным поглядам, быццам мы таксама мелі дачыненьне да мастацтваў. За дзень, асабліва калі фарба была жоўтая, Валік мог пафарбаваць па пэрымэтры двароў пяць, а гэта ж цэлы кілямэтар платоў. Прафарбаваўшы тыдзень-другі, ён задавальняўся, здымаў камбінэзон і вяртаўся да мальбэрта.

Але прыходзіла лета, фарба на платах трэскалася са сьпёкі, і на дошках праступалі выявы, якія складаліся ў партрэты: нейкія незнаёмыя постаці, няясныя, туманныя, то дарослыя, то дзеці, то старыя. Гараджане ня скардзіліся на Валіка, ім гэта нават падабалася – яны разглядалі ўзьніклыя твары, абмяркоўвалі, пасьмейваліся, а часам і хваліліся адзін перад адным, у каго больш артыстычна. Валік жа, які не вяртаўся на адно месца двойчы, доўга ні пра што не падазраваў, а калі яму нарэшце расказалі пра нечаканы эфэкт, быў вельмі раззлаваны – бо ён, атрымліваецца, ня ўмеў як сьлед пафарбаваць плот.

У чарговую вясну ён пачаў фарбаваць больш павольна і дбайна, наносіў два пласта з інтэрвалам, каб не засталося ні найменшае прагаліны. Пасьля кожнага плота ён запрашаў нас ацаніць ягоную працу; мы ўважліва ўглядаліся, не знаходзілі ані заганаў, ані неаднароднасьцяў, і супакойвалі Валіка. Новыя платы пасьпяхова вытрымалі лета, але восеньню, нажаль, вятры і дажджы прымусілі фарбу пажухнуць, набухнуць, выцьвісьці плямамі – і партрэты праявіліся з новай сілай. Рысы твараў набылі выразнасьць, настроі – глыбіню, і цяпер яны глядзелі прама ў вочы, іншыя сур'ёзна, іншыя з усьмешкай, а іншыя з пагардай. Валік злаваўся, хадзіў змрочны, а гараджане радаваліся.

Наступнай вясной да Валіка выстраілася цэлая чарга ахвотнікаў да мастацтва, але ён прыняў толькі адзін заказ, у пажылой выхавальніцы. Ён купіў самыя трывалыя фінскія фарбы, купіў замест валіка нямецкі фарбапульт, і працаваў з гэтым плотам цэлы месяц: зачышчаў наждачкай кожную дошку, грунтаваў і паліраваў паверхню да поўнае гладкасьці, пакрываў італьянскім пакостам, фарбаваў у тры пласта, а зьверху наносіў ахоўны вадастойкі лак. Мінула лета, мінула восень, а узімку, у самыя маразы, з плотам здарылася такое... Пажылая выхавальніца прыбегла да Валіка праз завіруху, у тапках – яна стаяла й глядзела на яго застыглымі вачыма, і ў іх яшчэ можна было ўбачыць водбліск асьляпляльнай прыгажосьці, што засьвяцілася з плота.

У наступны ж дзень плот раскупілі па дошках бліжэйшыя галерэі, музэі й калекцыянты, а Валік нават не пайшоў глядзець. З тых часоў ён больш аніколі не фарбаваў платы, больш анічога не заяўляў, і ў ягоных бакенбардах завялася першая сівізна. А аднойчы мы засьпелі яго на выхадзе з будаўнічага рынка, з шырокай дошкай у руках. Памуляўшыся, ён патлумачыў нам, што мае намер шліфаваць, апрацоўваць і фарбаваць гэтую дошку незьлічонымі пластамі доўга-доўга, шмат гадоў, можа нават да самае сьмерці – каб потым, рана ці позна, на ёй успыхнуў і зазьзяў Абсалют.

«Больш за ўсё на сьвеце я люблю сьвятло. Сьвятло Сонца. Сонца.

Калі я палюбіў Сонца, я палюбіў электрычныя лямпачкі. Я запальваю лямпачку й ведаю – мірыяды драбнюткіх істотаў, што насяляюць мой пакой, радуюцца ёй. Для іх мая лямпачка – Сонца. Я ніколі не гашу лямпачку.»

Аднойчы ўдосьвітку нас абудзілі хроп і ржаньне. Спачатку мы падумалі, што нам прысьніўся сон, і працягвалі ляжаць, заспана пераглядваючыся. Але зыкі паўтарыліся, зараз ужо ў зваротным парадку: спачатку іржаньне, а потым хроп. Мы выйшлі на балькон, і на сапраўды ўбачылі ўнізе каня, карычневага з чорнай грывай. Мы накінулі махрыстыя турэцкія халаты і спусьціліся да яго. Ён стаяў рахмана, зрэдку ўздрыгваючы скурай. На конях мы зусім ня зналіся й нікроплі не разумелі, якой ён пароды і скуль узяўся. «Магчыма, гэта конь Пржэвальскага, – зьмеркаваў Толік, – ён адбіўся ад табуна й забрыў да нас». «Болей падобны да траянскага каня, – западозрыў Колік, – ад ворагаў». Мы з апаскаю агледзелі каня, але нічога пагрозьлівага не знайшлі. «Можа, ён уцёк з цырка альбо зь мясакамбіната?» – паспачуваў Хуліё. Але сьлядоў зьдзекаў, катаваньняў ці спробаў забойства таксама не было; конь нават дазволіў сябе пагладзіць, не брыкаючыся й не шарахаючыся. «Давайце лічыць, што гэта нам тагасьветнае вітаньне ад Пятрова-Водкіна», – прапанаваў Валік. Мы прыжмурыліся: водбліскі ранішняга сонца на ягонай гладкай шэрстцы папраўдзе былі чырвоныя. Мы паспрабавалі пагаварыць з канём і патлумачыцца: «Мы, конь, зусім ня знаўцы, каб ты разумеў. Скакаць мы ня ўмеем, а араць нам няма патрэбы». Конь ніяк не рэагаваў, і мы пайшлі расказаць пра яго маме з татам. Але яны й чуць нічога не захацелі пра каня – падумалі, што гэта чарговы наш жарт. «Разьбірайцеся самі», – сказалі яны. Што ж, мы адвялі каня ў хлеў, далі ўдосталь аўса й сена, налілі сьвежай калодзежнай вадзіцы й расчасалі грыву. Да вечара ён аддзячыў нас добрай порцыяй гною для мамчыных гартэнзіяў і лёг спаць. Мы з брацікамі павячэралі спаржай і бульбяным пюрэ, абмяркоўваючы, як у суботу павядзем каня купаць, потым паглядзелі жахі пра зомбі і таксама заснулі. А ўраніцу нас чакаў нябачаны дагэтуль фэномэн: замест вялікага жывога каня мы знайшлі ў стойле невялікую цацку, з чырвонага плюшу зь белай тканкавай мордай. Мы былі дужа зьбянтэжаныя і, хоць мяккі конік нам спадабаўся, рассудзілі яго не чапаць і пачакаць далейшых мэтамарфозаў. Сапраўды, праз тры ночы адбылася яшчэ адна трансфармацыя: гэтым разам у буйнога чорнага шахматнага каня, са злосна зьведзенымі бровамі й ашчэранымі зубамі. Мы ня вытрымалі й аднесьлі яго таце, вялікаму аматару шахматаў. Пра тагасьветнае мы палічылі за лепшае змоўчаць. На дошцы конь не зьмясьціўся, але тата ўсё роўна быў рады і ўдзячны нам, ён паставіў каня на сэрвант, на прыгожую робленую сурвэтку. Потым мы час ад часу заходзілі праверыць яго, але ён ужо канчальна застыў і больш не зьмяняўся.