Франц Кафка - Прысуд

...Але ж ты сядзіш каля свайго акна і летуценіш пра яго, калі надыходзіць вечар.

1917

Адны кажуць, што слова «Адрадак» славянскага паходжання, і спрабуюць на падставе гэтага давесці, як гэтае слова ўтворана. Іншыя сцвярджаюць, што яно нямецкае, толькі што ўзнікла пад славянскім уплывам. Няпэўнасць абодвух тлумачэнняў дазваляе, аднак, досыць справядліва канстатаваць, што ніводнае з іх не адпавядае рэчаіснасці, бо і праўда ж, з дапамогай ніводнага не ўяўляецца магчымым выявіць нейкі пэўны сэнс гэтага слова.

Натуральна, што ніхто і не стаў бы займацца гэткімі доследамі, каб у сапраўднасці не існавала істоты з імем Адрадак. Яна выглядае найперш як пляскатая зоркападобная шпуля з ніткамі; здаецца, што яна напраўду абцягнутая ніткамі; але гэта маглі б быць толькі кавалкі абарваных, старых, звязаных вузельчыкамі, збітых у лямец нітак самых розных гатункаў і колераў. Ды гэта не проста шпуля; з сярэдзіны зоркі выходзіць маленькая папярэчная палачка, а ў правым куце да гэтай палачкі далучаецца яшчэ адна. З дапамогай той, другой палачкі, з аднаго боку, і аднаго з промняў зоркі, што на другім баку, уся істота можа стаяць вертыкальна, нібы на дзвюх нагах.

Можна было б паспрабаваць абгрунтаваць думку, што гэтае стварэнне даўней мела нейкую мэтазгодную форму, ды цяпер проста пераламілася. Але здаецца, што гэта не так; прынамсі, няма прыкмет таго; анідзе не відаць пачаткаў або месцаў паломаў, якія б сведчылі пра штосьці падобнае; усё стварэнне, здаецца, збудаванае нелагічна, але своеасабліва завершанае. Зрэшты, расказаць пра гэта больш падрабязна няма ніякай мажлівасці, бо Адрадак надзвычай рухомы і яго немагчыма злавіць.

Ён затрымліваецца то на гарышчы, то ў лесвічнай клетцы, то на калідорах, то ў сенцах. Часам яго не відаць цэлымі месяцамі; напэўна, ён тады перасяляецца ў іншыя дамы, але абавязкова і непазбежна вяртаецца потым у наш дом. Часам, калі выходзіш з дзвярэй і якраз там, унізе, абапіраешся аб парэнчы сходаў, табе хочацца з ім загаварыць. Натуральна, цяжкіх пытанняў яму не задаеш, а ставішся да яго — на гэта падбівае ўжо тое, што ён зусім маленькі — як да дзіцяці. «Як жа цябе завуць?» — пытаешся ты ў яго. «Адрадак»,— кажа ён. «А дзе ты жывеш?» — «Месца жыхарства не вызначанае»,— гаворыць ён і смяецца, але гэта такі смех, які можна выціснуць з сябе, калі не маеш унутры лёгкіх: ён гучыць, нібы шоргат апалага лісця. Гэтым размова звычайна скончваецца. Зрэшты, нават гэтых адказаў не заўсёды атрымаеш: часцяком ён маўчыць, нібы драўляная рэч, на якую ён і выглядае.

Дарэмна я пытаюся ў сябе, што будзе з ім. Ці можа ён памерці? Усё смяротнае некалі мела пэўную мэту існавання, нейкім чынам дзеіла — і праз гэта знасілася; у дачыненні ж да Адрадака гэта не так. Дык што ён цяпер будзе гэтак, цягнучы за сабою кавалак ніткі, скочвацца па сходах перад нагамі маіх дзяцей і дзяцей маіх дзяцей? Ён жа, відавочна, нікому не замінае; але калі я сабе ўяўляю, што ён перажыве і мяне, я амаль адчуваю фізічны боль.

1917

У мяне адзінаццаць сыноў.

Першы вонкава зусім не паглядны, але сур'ёзны ды разумны; нягледзячы на тое, што я люблю яго гэтаксама, як усіх іншых дзяцей, надта высока я ўсё ж яго не цаню. Ягонае мысленне здаецца мне задужа простым. Ён не глядзіць ні направа, ні налева, ні ўдалеч; у сваім крузе думак ён увесь час бегае па коле або, дакладнёй, скручваецца ў кола.

Другі — прыгожы, зграбны, з добрай фігураю; калі ён трымае стойку фехтавальшчыка, глядзець на яго — адно захапленне. I ён таксама разумны, але, апроч таго, пабачыў свет, і таму здаецца, што нават прырода на радзіме з ім размаўляе больш даверліва, чым з тымі, што заўсёды сядзелі дома. Але, вядома, гэтую перавагу ён мае не дзякуючы і не найперш дзякуючы сваім падарожжам: яна належыць хутчэй да тых рыс гэтага дзіцяці, якія немагчыма імітаваць, што, напрыклад, прызнае кожны, хто прагне паўтараць за ім майстэрскі скок у ваду, які складаецца з некалькіх перакульванняў у паветры і якім, тым не менш, ён проста шалена добра авалодаў. Смеласці і жадання хапае аж да самага краю трампліна, але там, замест каб скочыць, імітавальнік раптам сядае і, просячы прабачэння, падымае рукі. Ды, нягледзячы на ўсё гэта (я ж, уласна, павінен быць шчаслівы, што маю гэткае дзіця), мае стаўленне да яго не назавеш незамутненым. Яго левае вока крыху меншае за правае і часта міргае, напэўна, гэта адно невялікая хіба, якая, вядома ж, робіць яго твар нават болей мужным, чым ён быў бы без яе; і ніхто, на фоне яго непрыступнай замкненасці, не зробіць крытычнай заўвагі наконт таго міргання вока. Я, ягоны бацька, раблю гэта. Натуральна, што не гэты фізічны недахоп робіць мне балюча, а нейкае, з ім звязанае, дробнае непастаянства яго духу, нейкая атрута, што плавае ў ягонай крыві; нейкая няздольнасць дасягнуць відавочнай толькі мне асновы ягонага жыцця. З іншага боку, аднак, менавіта гэта робіць з яго майго сапраўднага сына, бо тая ягоная хіба — гэта адначасна хіба ўсёй нашай сям'і; а ў гэтага сына яна выявілася аж занадта яскрава.