Франц Кафка - Прысуд

Падарожнік не даў яму гаварыць далей. «Як жа я магу, — выкрыкнуў ён,— гэта зусім немагчыма! Я магу вам дапамагчы гэтаксама мала, як і зрабіць вам шкоду».

«Вы гэта можаце,— сказаў афіцэр. З пэўнай занепакоенасцю падарожнік заўважыў, што той сціснуў кулакі.— Вы гэта можаце,— паўтарыў афіцэр з яшчэ большым націскам.— У мяне ёсць задума, якая павінна ажыццявіцца. Вы мяркуеце, што вашага ўплыву замала. Я ведаю, што яго дастаткова. Але, прызнаючы, што праўда ваша, хіба не варта бачыць неабходнасць выпрабаваць усё: нават, магчыма, рэчы недастатковыя? Таму паслухайце, які ў мяне план. Для яго ажыццяўлення трэба найперш, каб вы сёння ў калоніі, наколькі гэта магчыма, устрымаліся ад выказвання сваёй ацэнкі нашай працэдуры пакарання. Калі вас ніхто канкрэтна не пачне распытваць, ні ў якім разе нельга пра гэта выказвацца; а вашыя выказванні павінны быць кароткія і двухсэнсоўныя; павінна быць заўважана, што пра гэта гаварыць вам даецца цяжка, што вы робіце гэта з горыччу, што калі б вы былі шчырымі, дык выбухнулі б праклёнамі. Я не патрабую, каб вы хлусілі, ні ў якім разе; вы павінны толькі адказваць коратка, напрыклад: «Сапраўды, я бачыў экзекуцыю» або: «Ага, я выслухаў усе тлумачэнні». Толькі гэта, і нічога болей. Нагод для горычы, якая павінна заўважацца ў вашых паводзінах, маецца досыць, хоць бы нават і не ў камендантавым разуменні. Ён, натуральна, зразумее ўсё цалкам не так, як яно ёсць, і растлумачыць гэта па-свойму. На гэтым грунтуецца мой план. Заўтра пад старшынствам каменданта адбудзецца вялікае пасяджэнне ўсіх вышэйшых кіруючых асоб. Камендант, вядома ж, навучыўся рабіць з гэткіх пасяджэнняў сапраўднае шоу. Тут была пабудаваная галерэя, якую заўсёды запаўняюць гледачы. Я абавязаны браць удзел у гэтых нарадах, хоць на іх і калачуся ад агіды. Гэтым разам на пасяджэнне ў любым выпадку, вядома, запросяць і вас; калі вы сёння будзеце сябе паводзіць у адпаведнасці з маім планам, запрашэнне павінна зрабіцца настойлівай просьбай. Калі б вас, аднак, з нейкай незразумелай прычыны не запрасілі, вы павінны абавязкова запатрабаваць гэтага запрашэння; няма ніякага сумневу, што вы яго атрымаеце. I вось сядзіце вы заўтра разам з жанчынамі ў камендантавай ложы. Ён, часта паглядаючы ўгору, пераконваецца, што вы на месцы. Пасля разнастайных неістотных, смешных пунктаў абмеркавання, разлічаных толькі на гледачоў,— гэта пераважна партовыя будоўлі, увесь час гэтыя партовыя будоўлі! — пачынае абмяркоўвацца таксама наш метад правасуддзя. Калі з боку каменданта на гэты конт не будзе праяўлена або не будзе досыць хутка праяўлена ініцыятыва, дык я ўчыню так, каб гэтае абмеркаванне пачалося. Я падымуся з месца і зраблю рапарт пра сённяшнюю экзекуцыю. Вельмі коратка, толькі гэты рапарт. Звычайна там не прынята выслухоўваць такія рапарты, але ўсё-такі я зраблю яго. Камендант, як заўсёды, падзякуе мне з прыязнай усмешкаю і пасля таго ён не зможа ўтрымацца ад спакусы скарыстаць гэтую зручную нагоду. «Толькі што,— прыкладна так ён пачне гаварыць,— толькі што нам было дакладзена пра экзекуцыю. Да гэтага даклада я хацеў бы дадаць, што якраз пры гэтай экзекуцыі прысутнічаў буйны даследчык, пра візіт якога, надзвычай ганаровы для нас, вы ўсе ведаеце. Яго прысутнасць таксама падвышае значэнне нашага сённяшняга пасяджэння. Ці мы не пажадалі б задаць гэтаму слыннаму даследчыку пытанне, як ён ацэньвае дадзеную экзекуцыю, здзейсненую паводле старога спосабу, і судовае расследаванне, якое адбываецца перад ёю?» Вядома, тут паўсюды воплескі, усеагульнае адабрэнне; я паводжу сябе найгаласней. Камендант кланяецца вам і кажа: «Тады ад імя ўсіх я пытаюся». I вось вы выходзіце да бар’ера, кладзяце на яго рукі, іначай жанчыны схопяцца за вашы пальцы і будуць бавіцца імі... Ды нарэшце вы маеце слова. Не ведаю, як я вытрымаю напружанасць тых гадзін, што пройдуць да гэтай хвілі. У вашай прамове вы не павінны ставіць сабе нейкія абмежаванні; падыміце сваёю праўдаю шум, прарыкаеце... так, прарыкаеце каменданту сваю думку, сваю непахісную думку. Але, мажліва, вы гэтага не хочаце рабіць, мажліва, гэта не адпавядае вашаму характару; у вас на радзіме, пэўна, у такіх сітуацыях сябе паводзяць іначай — і гэта слушна, і гэтага цалкам будзе досыць; не падымайцеся з месца, скажыце толькі некалькі слоў, прашапчыце іх, каб іх адно пачулі службоўцы, што сядзяць пад вамі... гэтага будзе досыць; вам не трэба будзе самім казаць пра малую зацікаўленасць экзекуцыяй, пра рыпенне шасцярні, пра парваны рэмень, пра агідны лямец — не, усё гэта я ўжо бяру на сябе; і паверце, калі мая прамова не выганіць яго з залы, дык яна змусіць яго ўкленчыць — гэтак, што ён павінен будзе прызнаць: «Стары каменданце, я схіляю голаў перад табою». Вось гэта мой план; ці не захацелі б вы памагчы мне ў яго рэалізацыі? Але ж, натуральна, вы хочаце; болей нават, вы павінны!» Тут афіцэр ухапіў падарожніка за плечы і, цяжка дыхаючы, паглядзеў яму ў твар. Апошнія фразы ён выкрыкнуў так, што на гэта звярнулі ўвагу нават жаўнер і асуджаны; хоць яны і нічога не зразумелі, але перасталі есці і, жуючы, паглядалі ў бок падарожніка.