Франц Кафка - Прысуд

Падарожнік хацеў адвярнуцца ад афіцэра і без усялякай мэты азіраўся. Афіцэр вырашыў, што ён аглядае пустэчу даліны, таму ўзяў падарожніка за рукі, павярнуўся вакол яго, каб злавіць ягоныя позіркі, і спытаў: «Ці бачыце вы гэтую ганьбу?»

Але падарожнік маўчаў. Афіцэр на хвілю адступіўся ад яго: расставіўшы ногі, рукі ў бакі, ён спакойна стаяў і глядзеў сабе пад ногі. Потым падбадзёрыў падарожніка ўсмешкаю і прамовіў: «Учора, калі вас запрашаў камендант, я знаходзіўся паблізу. Запрашэнне я чуў. Каменданта ведаю. Я адразу ж зразумеў, чаго ён хоча дасягнуць праз гэтае запрашэнне. Хоць у яго досыць улады, каб выступіць супраць мяне, але пакуль што на гэта яму не стае адвагі; але ён хоча пачуць вашую думку пра мяне, думку шаноўнага іншаземца. Ён гэта добра прыдумаў: вы другі дзень тут, на выспе, вы не ведалі ані старога каменданта, ані шырыні яго погляду; вы ва ўладзе еўрапейскіх уяўленняў; мажліва, вы прынцыповы праціўнік смяротнай кары як такой, а гэткага спосабу пакарання — у прыватнасці; акрамя таго, вы бачыце, як сумна адбываецца гэтае пакаранне: без удзелу грамадскасці, на ўжо крыху пашкоджанай машыне — хіба ж, беручы гэта ўсё пад увагу (гэтак думае сабе камендант), не было б цалкам магчымым, каб вы не прызналі мае дзеянні слушнымі? I калі б вы іх не прызналі слушнымі (я ўвесь час гавару паводле камендантавых рахубаў), вы б не прамаўчалі, бо маеце, вядома ж, давер да сваіх шматкроць спраўджаных перакананняў. Натуральна, што вам даводзілася бачыць шмат якія асаблівасці многіх народаў і вы навучыліся іх паважаць, таму вы не выказваліся б з усёй рашучасцю, як бы вы гэта, напэўна, зрабілі на вашай радзіме, супраць нашых метадаў правасуддзя. Але гэтага каменданту і не трэба. Досыць будзе аднаго мімаходзь кінутага неасцярожнага слоўца. Яно нават не павінна абавязкова адпавядаць вашаму перакананню: хай толькі вонкава супадзе з ягоным жаданнем. У тым, што ён будзе дапытваць вас з усімі хітрыкамі і падыходамі, я ўпэўнены. А ягоныя жанчыны будуць сядзець наўкола і настаўляць вушы; вы, напрыклад, скажаце: «У нас правасуддзе ажыццяўляецца іначай», або: «У нас абвінавачанага перад вынясеннем прысуду выслухоўваюць», або: «У нас асуджанаму паведамляюць пра вынесены прысуд», або: «У нас бываюць, акрамя пакарання смерцю, і іншыя кары», або: «У нас асуджаных катавалі толькі ў часы сярэднявечча». Гэта ўсё заўвагі гэтулькі слушныя, колькі яны пададуцца вам зусім натуральнымі, нявінныя заўвагі, якія не закранаюць майго метаду правасуддзя. Але як іх успрыме камендант? Я ўжо бачу яго, гэтага добрага каменданта: як ён тут жа адсоўвае ўбок крэсла і спяшаецца на балкон; бачу ягоных жанчын: як яны патокам рынаюць яму ўслед; я чую ягоны голас — дамы называюць яго грымотным,— і вось ён гаворыць: «Буйны даследчык з Захаду, якому даручана займацца вывучэннем судовай практыкі ва ўсіх краінах, сказаў менавіта, што наша працэдура, паводле старых звычаяў, нялюдская. Пасля таго як гэткая асоба выказала сваю думку, я не магу, вядома, далей цярпець гэтую працэдуру. Дзеля таго сённяшнім днём загадваю... і г. д.». Вы захочаце ўмяшацца, растлумачыць, што не казалі таго, пра што ён абвяшчае, што вы зусім не называлі мой метад нялюдскім, а, наадварот, вы лічыце — і глыбока перакананыя ў тым,— што ён найчалавечнейшы і найбольш варты чалавечай годнасці; вы скажаце, што вы таксама ў захапленні ад гэтай тэхнікі, але будзе запозна; вы не выйдзеце нават на балкон, што будзе ўжо ўвесь запоўнены жанчынамі; вы захочаце звярнуць на сябе ўвагу, захочаце закрычапь, але дамская ручка затуліць вам рот; а я, разам са справаю жыцця ранейшага каменданта, буду загублены».

Падарожнік мусіў схаваць усмешку: надта лёгкаю, значыць, была задача, якую ён уважаў за гэткую цяжкую. Ён сказаў дыпламатычна: «Вы пераацэньваеце мой уплыў; камендант прачытаў рэкамендацыйны ліст на мяне і ведае, што я ніякі не знаўца судовага працэсу. Калі б я выказаў нейкае меркаванне, гэта было б меркаванне прыватнае асобы, якое не значыць ні на каліва болей, чым меркаванне любога іншага чалавека, і, ва ўсякім разе, значыць куды менш, чым меркаванне каменданта, што мае ў гэтай калоніі, як я магу меркаваць, вельмі шырокія паўнамоцтвы. Калі ягоная думка пра гэтую працэдуру гэткая вызначаная, як вы думаеце, то баюся, што вашай працэдуры надыходзіць канец і без маёй сціплай дапамогі».

Ці афіцэр ужо уцяміў гэта? Не, яшчэ не ўцяміў. Ён жвава страсянуў галавою, коратка азірнуўся на асуджанага і на жаўнера: тыя здрыгануліся і адарваліся ад рысавай кашы; потым ён падышоў блізка-блізка да падарожніка, паглядзеў яму не ў твар, а некуды на сурдут і цішэйшым, чым раней, голасам прамовіў: «Вы не ведаеце каменданта; у дачыненні да яго і да ўсіх нас вы — прашу мне прабачыць за гэтае слова — досыць наіўны; ваш уплыў, паверце мне, няможна ацаніць дастаткова высока. Я быў шчаслівы, калі пачуў, што вы збіраецеся прысутнічаць на экзекуцыі. Гэтае распараджэнне каменданта было скіраванае супраць мяне, але цяпер я паварочваю яго на сваю карысць. Не паддаўшыся фальшывым нашэптванням і пагардлівым позіркам — чаго пры ўдзеле больш шматлікай публікі вам бы не ўдалося пазбегнуць,— вы выслухалі мае тлумачэнні, агледзелі машыну і цяпер можаце з разуменнем назіраць за экзекуцыяй. Ваша ацэнка ўжо моцна ўсталявалася; калі існуюць яшчэ нейкія дробныя сумненні, дык яны знікнуць, як толькі вы ўбачыце працэс пакарання. І цяпер я звяртаюся з настойлівай просьбаю да вас: памажыце мне супрацьстаяць каменданту!»