Франц Кафка - Прысуд

Падарожнік павольна падняўся, падышоў да бараны і нахіліўся. «Бачыце,— працягваў афіцэр,— тут у розны спосаб умацаваныя штыры двух тыпаў. Каля кожнага доўгага ёсць адзін кароткі. Доўгі якраз піша, а з кароткага выпырскваецца вада, каб змываць кроў і захоўваць надпіс выразным. Вада з крывёю трапляе потым сюды, у маленькія канаўкі і сцякае ўрэшце ў гэтую галоўную рыну, адкуль праз трубаадвод сплывае ў равок». Афіцэр паказаў пальцам дакладны шлях, які павінна прарабіць вада з крывёю. Калі ён літаральна абхапіў абедзвюма рукамі выхад адвадной трубы, каб наколькі мажліва прадэманстраваць усё навочна, падарожнік падняў галаву і, мацаючы ззаду за сабою, хацеў вярнуцца да свайго крэсла. I тут ён з жахам убачыў, што гэтак жа, як і ён сам, асуджаны скарыстаўся з запрашэння афіцэра паглядзець зблізку, з чаго складаецца барана. Ён крыху смыкнуў ланцугом заспанага афіцэра і таксама нахіліўся над шклом. Было відаць, як няўпэўненым позіркам ён шукаў тое, што якраз разглядалі абодва спадары, але ў яго нічога не атрымлівалася, бо не ставала тлумачэнняў. Ён нахіляўся то туды, то сюды. Яшчэ і яшчэ раз ягоны пагляд прабягаў па шкле. Падарожнік хацеў прагнаць асуджанага, бо тое, што ён цяпер рабіў, відаць, заслугоўвала пакарання. Але афіцэр адной рукой трымаў падарожніка, другой узяў жменю зямлі з насыпу і шпурнуў ёю ў жаўнера. Той рэзка падняў вочы, убачыў, на што наважыўся асуджаны, выпусціў карабін з рук, уперся абцасамі ў зямлю, пацягнуў асуджанага назад — гэтак, што той адразу ж упаў,— і глядзеў цяпер на яго зверху, як ён круціўся і бразгаў ланцугамі. «Дапамажы яму падняцца!» — крыкнуў афіцэр, бо заўважыў, што асуджаны занадта ўжо адцягваў увагу падарожніка. Падарожнік нават перахіліўся цераз барану, зусім не турбуючыся пра яе, а жадаючы высветліць, што ж робіцца з асуджаным. «Абыходзься з ім як належыць!» — зноў крыкнуў афіцэр. Ён аббег апарат, сам падхапіў асуджанага, які слізгаў нагамі, пад рукі і з дапамогай жаўнера паставіў яго на ногі.

«Я цяпер ужо ўсё ведаю»,— сказаў падарожнік, калі афіцэр зноў вярнуўся да яго.

«Акрамя самага важнага,— адказаў афіцэр, узяў падарожніка за руку і паказаў угару.— Там, у рысоўніку, ёсць сістэма шасцерняў, якая рэгулюе рух бараны, а гэтая сістэма настройваецца ў адпаведнасці з выявай тэксту прысуду. Я выкарыстоўваю яшчэ настройку на тэксты, зробленую папярэднім камендантам. Вось яны.— Ён выцягнуў некалькі аркушаў са скураной папкі.— На жаль, я не магу даць вам іх патрымаць у руках: яны — самая дарагая рэч, што ў мяне ёсць. Сядайце, я іх вам пакажу на гэтай адлегласці — так, што вы зможаце іх добра бачыць». Ён паказаў першы аркуш. Падарожнік выказаў бы з ахвотай колькі словаў прызнання, ды ўбачыў на аркушы адно лабірынт ліній, якія шмат разоў перакрыжоўваліся і былі накрэсленыя на паперы так густа, што паміж імі толькі з цяжкасцю магчыма было разгледзець белыя пустыя месцы. «Чытайце»,— сказаў афіцэр. «Я не здолею»,— адказаў падарожнік. «Але ж тут усё выразна»,— сказаў афіцэр. «Вельмі па-мастацку выпісана,— заўважыў, выкручваючыся, падарожнік,— але я не магу гэта расшыфраваць».— «Праўда,— сказаў афіцэр, засмяяўся і засунуў папку назад.— Гэта не каліграфія для школьнікаў. Гэта трэба расчытваць доўга. I вы ў рэшце рэшт здолелі б разабрацца. Гэтае пісьмо, натуральна, не можа быць простым, яно не павінна забіваць адразу, а толькі ў сярэднім на працягу дванаццаці гадзін; на шостую гадзіну разлічаны паваротны пункт. Гэткім чынам, уласна, гэтае пісьмо павінна атачаць мноства самага рознага кшталту аздобаў; сапраўдныя літары ідуць па целе толькі вузкім паскам; рэшта тулава прызначаная на аздобы. Ці вы змаглі б зараз ацаніць работу бараны і апарата ў цэлым? Паглядзіце толькі! — Ён ускочыў на драбіны, павярнуў адну шасцярню і крыкнуў зверху: — Увага! Прашу адысці ўбок!»; пасля гэтага ўсё пачало рухацца. Калі б шасцярня не рыпела, было б зусім цудоўна. Афіцэр, як быццам бы збянтэжаны гэтым дэфектам шасцярні, пагрозліва патрос яму кулаком, пасля, апраўдваючыся, працягнуў абедзве рукі ў бок падарожніка і спешна злез з драбінаў долу, каб паназіраць за працай апарата. Штосьці, што заўважыў адзін ён, было яшчэ не ў парадку; ён зноўку залез наверх, засунуў абедзве рукі ўсярэдзіну рысоўніка, пасля — каб хутчэй апынуцца ўнізе,— замест каб выкарыстаць драбіны, саслізнуў уздоўж адной з апор і, моцна напружваючы галасавыя звязкі — каб быць зразуметым у гэтым грукаце, — крыкнуў падарожніку ў самае вуха: «Ці разумееце вы сутнасць працэсу? Барана пачынае пісаць; калі першы надпіс на чалавечай спіне гатовы, ватны слой згортваецца і павольна пераварочвае тулава на бок, каб даць баране новае вольнае месца. Адначасна месцы з выпісанымі да крыві лініямі кладуцца на вату, якая, дзякуючы спецыяльнай апрацоўцы, тут жа спыняе крывацёк і рыхтуе цела да нанясення новых, паглыбленых ліній пісьма. Вось гэтыя гачкі на канцы бараны пры далейшым пераварочванні тулава адрываюць вату ад ран, спіхваюць яе ў равок — і баране зноў ёсць што рабіць. Вось гэтак глыбей і глыбей яна піша на працягу дванаццаці гадзін. Першыя шэсць гадзін асуджаны жыве амаль гэтак жа, як і раней; ён толькі церпіць ад болю. Праз дзве гадзіны лямцавы кляп прымаецца, бо ў чалавека болей няма сіл крычаць. У гэтую, вось тут, у галовах, міску з электрападагрэвам падкладаецца цеплая рысавая каша, якую чалавек, калі ў яго ёсць жаданне, можа браць, колькі ён здолее ўхапіць языком. Ніхто гэтай магчымасці не ігнаруе. Я проста не ведаю нікога, а мой досвед вялікі. Толькі каля шостай гадзіны асуджаны ўжо траціць задавальненне ад яды. Тады я звычайна ўкленчваю вось тут, унізе, і назіраю за гэтай з'яваю. Чалавек рэдка праглынае апошні кавалак, ён адно трымае яго ў роце, соўгае туды-сюды, а потым выплёўвае проста ў равок. Я мушу своечасова нагінацца, інакш ён трапіць мне ў твар. Затое які спакойны чалавек робіцца каля тае шостае гадзіны! Самы дурны і той набывае разуменне. Гэта пачынаецца з наваколля вачэй. Адсюль яно распаўсюджваецца далей. Бачачы гэта, можна спакусіцца і таксама легчы пад барану. Далей жа нічога асаблівага не дзеецца: чалавек толькі пачынае расшыфроўваць пісьмо; ён раскрывае рот, быццам бы прыслухоўваючыся. Вы ж бачылі: не так лёгка прачытаць гэтае пісьмо вачыма; а наш чалавек расшыфроўвае яго сваімі ранамі. Тут, аднак, шмат працы; каб яе выканаць, патрабуецца шэсць гадзін. Але потым барана працінае яго наскрозь і кідае яго ў равок, куды ён з плёскатам падае на крывавую ваду ды вату.