Франц Кафка - Прысуд

Асуджаны паклаў галаву долу і выглядаў спакойным, жаўнер быў заняты тым, што чысціў машыну ягонай кашуляю. Афіцэр падышоў да падарожніка, які, нібыта штосьці прадчуваючы, адступіў на адзін крок назад; але афіцэр схапіў яго за руку і адвярнуў убок. «Я хацеў бы канфідэнцыяльна сказаць вам колькі словаў,— прамовіў ён,— ці можна?» — «Вядома»,— адказаў падарожнік і стаў з заплюшчанымі вачыма слухаць.

«Гэтая працэдура і гэтае пакаранне, якімі вы маеце цяпер мажлівасць захапляцца, сёння не знаходзяць болей у нашай калоніі ніводнага адкрытага прыхільніка. Я адзіны іх прадстаўнік і абаронца, адначасна адзіны пераемнік спадчыны старога каменданта. Каб развіваць гэтую працэдуру далей, я не магу нават і марыць; я аддаю ўсе свае сілы на падтрымку таго, што ёсць. Калі жыў стары камендант, у калоніі было поўна ягоных прыхільнікаў; я часткова валодаю сілай аргументацыі старога каменданта, але ў мяне няма ягонай улады; з гэтай прычыны яго прыхільнікі пахаваліся; іх яшчэ ёсць нямала, але ніхто ў гэтым не прызнаецца. Калі вы сёння — гэта значыць у дзень экзекуцыі — пойдзеце ў чайны дом і паслухаеце, пра што гавораць людзі, дык вы, магчыма, пачуеце толькі двухсэнсоўныя выказванні. Гэта ўсё прыхільнікі, але пры цяперашнім каменданце і ягоных існуючых поглядах карысці для мяне ад іх ніякай няма. А зараз я спытаюся ў вас: ці мажліва, каб з-за гэтага каменданта, з-за жанчын, што маюць на яго ўплыў, гэтая справа жыцця — ён паказаў на машыну — ды загінула? Ці мажліва было б гэта дапусціць? Нават калі нехта тут чужы і знаходзіцца на нашай выспе якіх пару дзён? А часу губляць нельга: ужо нешта рыхтуецца супраць выканання мною судовай улады; у камендатуры ўжо адбываюцца нарады, на якія мяне не дапускаюць; нават ваш сённяшні візіт, здаецца, паказальны для ўсёй сітуацыі; нехта ад боязі высылае наперад вас, чужога чалавека... Як жа іначай адбываліся экзекуцыі ў даўнейшыя часы! Ужо за дзень перад стратай даліна была запоўненая людзьмі, усе прыходзілі толькі дзеля таго, каб паглядзець; рана-раненька паяўляўся камендант са сваімі жанчынамі; фанфары абуджалі ўвесь лагерны пляц; я рапартаваў, што ўсё ўжо гатова; грамада, у якой не мог адсутнічаць ніводзін высокапастаўлены службовец, выстройвалася вакол машыны; гэтая куча трысняговых крэслаў — толькі мізэрныя рэшткі былога багацця. Свежаначышчаная машына блішчала; амаль перад кожнай экзекуцыяй я атрымоўваў новыя запчасткі. Перад сотнямі вачэй — усе гледачы, аж да самых тых пагоркаў, стаялі на дыбачках — сам камендант клаў асуджанага пад барану. Тое, што сёння мае права рабіць шараговы жаўнер, тады было маёй — галавы суда — работай і маім ганаровым абавязкам. I вось пачыналася экзекуцыя! Ніводзін фальшывы гук не замінаў рабоце машыны. Некаторыя людзі ўжо нават не глядзелі, а проста ляжалі з заплюшчанымі вачыма ў пяску; усе ведалі: у гэтыя хвілі ажыццяўляецца Справядлівасць. У цішыні былі чутны толькі ўздыхі асуджанага, падаўленыя лямцам. Сёння машыне ўжо нават не ўдаецца выціскаць з асуджанага мацнейшыя ўздыхі, якія б кляп ужо не мог падаўляць; але ў тыя часы пішучыя штыры выдзялялі едкую вадкасць, якую сёння ўжываць болей не дазваляецца. Ну, а потым надыходзіла шостая гадзіна! Немагчыма было задаволіць просьбы ўсіх тых, хто жадаў за гэтым назіраць зблізку. Камендант, будучы чалавекам мудрым, загадваў, каб у першую чаргу пад увагу браліся просьбы дзяцей; я ж, у сувязі з маёй прафесіяй, заўсёды мог стаяць побач; часцяком на правай і левай руцэ я трымаў малых дзяцей. Як жа ўражваў нас выраз прасвятлення на змучаным твары, як мянялі колер нашыя шчокі ў бляску справядлівасці, што была нарэшце дасягнутая, але прамінала ўжо! Што гэта былі за часы, камрад!»

Афіцэр, відавочна, забыўся на тое, хто стаіць перад ім; ён абняў падарожніка і паклаў галаву яму на плячо. Падарожнік быў надта збянтэжаны і нецярпліва глядзеў па-над афіцэравай галавою. Жаўнер ужо скончыў чысціць машыну і цяпер яшчэ выліў з бляшанкі ў міску рысавую кашу. Заўважыўшы гэта, асуджаны, які, здавалася, ужо зусім апрытомнеў, пачаў языком хлябтаць тую кашу. Жаўнер зноў адапхнуў яго ад міскі, бо каша, відаць, прызначалася на пазнейшы час, але, у кожным разе, выглядала непрыстойна, што жаўнер улазіў у міску бруднымі рукамі і сам еў з яе на вачах у згаладалага асуджанага.

Афіцэр хутка авалодаў сабою. «Я не хацеў вас гэтак узрушваць,— сказаў ён,— я ведаю, што сёння немагчыма прышчапіць разуменне тых былых часоў. Зрэшты, машына яшчэ працуе і дзейнічае для сябе. Яна дзейнічае для сябе, нават калі стаіць у гэтай даліне адна. А цела ўсё яшчэ на заканчэнне падае ў неспасцігальна плаўным палёце ў равок, хоць вакол апошняга ўжо не збіраюцца, нібы мухі, сотні людзей. Калісьці мы мусілі паставіць над раўком моцную агароджу; яе даўно ўжо прыбралі».