Франц Кафка - Прысуд

1915

«Гэта своеасаблівы апарат»,— сказаў афіцэр, звяртаючыся да падарожнага даследчыка, і з пэўным здзіўленнем паглядзеў на добра яму знаёмую спаруду. Здавалася, што падарожнік з аднае ветлівасці прыняў запрашэнне каменданта прысутнічаць пры пакаранні жаўнера, асуджанага за непадпарадкаванне і знявагу камандзіра. Праўда, і ў калоніі для асуджаных не было вялікай цікавасці да экзекуцыі. Ва ўсякім разе, тут, у глыбокай, пясчанай, з усіх бакоў аточанай голымі схіламі малой даліне, апроч афіцэра і падарожніка, былі толькі асуджаны — тупаваты мужчына з вялікім ротам, занядбанымі валасамі і памятым тварам, а таксама яшчэ жаўнер, што трымаў цяжкі ланцуг, з якога звісалі маленькія ланцужкі: імі асуджаны быў прыкуты за запясці рук і шчыкалаткі ног. Зрэшты, асуджаны быў на выгляд паслухмяны, як сабака,— гэтак, што, здавалася, можна было дазволіць яму спакойна бегаць па схілах, а на пачатку экзекуцыі досыць было б свіснуць, і ён прыйшоў бы сам.

Падарожнік не надта разбіраўся ў тым апараце і цяпер хадзіў туды і сюды за спінаю асуджанага, амаль напэўна думаючы пра штосьці іншае, у той час як афіцэр займаўся тым, што рабіў апошнія падрыхтоўчыя захады: то падпаўзаў пад глыбока ўбудаваны ў зямлю апарат, то лез уверх па драбінах, каб праверыць яго верхнія дэталі. Гэта ўсё былі работы, якія, уласна, можна было перадаручыць машыністу, але афіцэр выконваў іх з вялікай рупнасцю — ці то з тае прычыны, што быў заўзятым прыхільнікам гэтага апарата, або ён, мажліва, не меў каму іншаму гэтую работу даручыць. «Вось усё ўжо гатова!» — усклікнуў ён нарэшце і злез з драбінаў. Ён быў надзвычай стомлены, дыхаў шырока разяўленым ротам, а за каўняром ягонага кіцеля былі заткнутыя дзве далікатныя жаночыя насоўкі. «Гэтыя кіцелі як на трапічныя краіны, дык занадта цяжкія»,— сказаў падарожнік, замест таго каб — як чакаў афіцэр — зацікавіцца апаратам. «Сапраўды,— адказаў афіцэр, мыючы запэцканыя тлушчам ды машынным маслам рукі ў падрыхтаваным кубле з вадою,— але яны ёсць радзіма; мы не павінны губляць радзіму. Але ж... паглядзіце ўжо на гэты апарат,— дадаў ён адразу ж, абцёр рукі ручніком, адначасна паказваючы на спаруду.— Дагэтуль яшчэ была патрэбная ручная праца, але з гэтай хвілі апарат функцыянуе зусім самастойна». Падарожнік кіўнуў галавою і пайшоў за афіцэрам. Той, аднак, спрабуючы перастрахавацца на любы выпадак, прамовіў: «Натуральна, што часам узнікаюць памехі і перашкоды; хоць я спадзяюся, што сёння іх не будзе, але лічыцца з такой магчымасцю трэба. Апарат мусіць працаваць без супыну, дванаццаць гадзін запар. Але калі нават і трапляюцца дэфекты, дык зусім дробныя, і яны тут жа ліквідуюцца».

«Вы не хацелі б сесці?» — спытаўся ён напрыканцы, выцягнуў з кучы трысняговых крэслаў адно і прапанаваў яго падарожніку; той не палічыў магчымым адмовіцца. Цяпер, седзячы над краем рова, ён мімаходзь зазірнуў у яго. Равок гэты быў не надта глыбокім. Па адзін яго бок была валам насыпаная вырытая зямля, па другі бок стаяў апарат. «Не ведаю,— сказаў афіцэр,— ці камендант вам ужо тлумачыў гэтую машыну». Падарожнік зрабіў неакрэслены рух рукою; афіцэр і не жадаў нічога лепшага, бо зараз ён сам мог даваць тлумачэнні.

«Гэты апарат,— сказаў ён, узяўшыся рукою за шатун і абапёршыся на яго,— быў вынайдзены ранейшым камендантам. Я супрацоўнічаў з ім ужо пры самых першых выпрабаваннях, а таксама браў удзел ва ўсіх работах аж да самага заканчэння. Заслуга вынаходніцтва, зрэшты, належыць аднаму яму. Ці чулі вы што-небудзь пра ранейшага каменданта? Не? Значыць, я не перабольшу, калі скажу, што абсталяванне ўсяе калоніі — гэта вынік яго працы. Мы, ягоныя сябры, ужо ў хвілі яго смерці ведалі, што абсталяванне калоніі — справа, гэтак закончаная ў сабе, што ягоны наступнік, хай бы ён меў у галаве і тысячу новых намераў, не здолее — прынамсі, на працягу доўгіх гадоў — змяніць нічога з таго старога, што ёсць. I наша прадказанне здзейснілася; новы камендант мусіў гэта прызнаць. Шкада, што вы не ведалі папярэдняга каменданта! Але,— перапыніў сябе афіцэр,— я тут балбачу, а ягоны апарат вось стаіць перад намі. Ён складаецца, як вы бачыце, з трох частак. З цягам часу кожная з іх займела пэўным чынам папулярныя свойскія назовы. Ніжняя частка называецца «ложак», верхняя — «рысоўнік», а вось гэтая, што вісіць, сярэдняя,— «барана».— «Барана?» — перапытаў падарожнік. Ён слухаў афіцэра не зусім уважліва; сонца надта моцна праяўляла сябе ў незацененай даліне: сабрацца з думкамі было цяжка. Тым болей варта было здзіўляцца з афіцэра, які ў цесным, парадным, абцяжараным эпалетамі і ўвешаным шнурамі кіцелі гэтак старанна тлумачыў сваю справу, а, апрача таго, гаворачы, яшчэ сям і там зашрубкаю падкручваў то адну, то другую шрубу. Здавалася, у падобнай, як афіцэр, гатоўнасці быў і жаўнер. Ён абматаў сабе вакол запясцяў ланцуг асуджанага, абапёрся адной рукою аб свой карабін, звесіў галаву наперад — і нічога болей не турбавала яго. Падарожніку тое не было дзіўным, бо афіцэр гаварыў па-французску, а французскай мовы, вядома, ні жаўнер, ні асуджаны не разумелі. Тым больш кідалася ў вочы, што асуджаны намагаўся, аднак, зразумець афіцэравы тлумачэнні. З пэўным чынам санлівай упартасцю ён увесь час скіроўваў свой позірк у той бок, куды якраз паказваў афіцэр; і калі цяпер падарожнік перапыніў афіцэра пытаннем, асуджаны таксама, як і афіцэр, паглядзеў на падарожніка.