Франц Кафка - Прысуд

Рыгорава цяжкае раненне, ад якога ён пакутаваў больш як месяц,— яблык застаўся ў целе, бо ніхто не наважваўся яго выдаліць,— здавалася, нават бацьку нагадала, што Рыгор, нягледзячы на яго цяперашні варты жалю і брыдкі стан, усё-такі належаў да сям'і і яго нельга было трактаваць як ворага, а, наадварот, сямейны абавязак патрабаваў падаўляць у сабе гідлівасць і цярпець, толькі цярпець.

I хоць Рыгор з-за свае раны, відаць, назаўсёды страціў у рухавасці і пакуль што яму, нібы старому інваліду, патрабавалася шмат хвілін, каб перапаўзці свой пакой з канца ў канец,— пра поўзанне ўверсе не было чаго і думаць,— гэткім чынам за гэтае пагаршэнне свайго стану ён атрымаў зусім дастатковую, на ягоную думку, кампенсацыю праз тое, што заўсёды пад вечар дзверы ў гасцёўню, за якімі ён ужо раней меў звычку назіраць адну-дзве гадзіны, адчыняліся, і ён, лежачы ў цемрыве свайго пакоя, невідочны з гасцёўні, мог бачыць усю сям'ю за асветленым сталом і чуць усе размовы — вядома ж, з агульнага дазволу, гэта значыць зусім не так, як раней.

Натуральна, гэта ўжо не былі тыя ажыўленыя гутаркі ранейшага часу, пра якія Рыгор заўсёды з пэўнай тугою ўзгадваў у малых гатэльных нумарах, калі стомлена кідаўся ў пасцель з вільготнай бялізнай. Найчасцей цяпер гаварылі вельмі ціха. Бацька пасля вячэры часцяком хутка засынаў; маці і сястра заклікалі адна адну паводзіць сябе ціха; маці, моцна нагінаючыся над святлом, шыла тонкую бялізну для атэлье мод; сястра, якая заняла пасаду прадаўшчыцы, па вечарах вывучала стэнаграфію і французскую мову, каб пазней, мажліва, займець лепшую пасаду. Часам бацька прачынаўся і, як быццам забыўшыся, што ён перад гэтым спаў, звяртаўся да маці: «Як зноў доўга ты сёння шыеш!» — і адразу ж ізноў засынаў, у той час як маці і сястра стомлена ўсміхаліся адна адной.

Выяўляючы пэўнага кшталту ўпартасць, бацька нават дома адмаўляўся здымаць з сябе форму; і калі шлафрок без усялякае карысці вісеў на вешаку, бацька, апрануты, драмаў на сваім месцы, нібыта ён заўсёды быў гатовы да сваёй службы і чакаў таксама тут загадаў свайго непасрэднага начальніка. У выніку гэтага не зусім новая і напачатку форма, нягледзячы на ўвесь клопат маці і сястры, не вылучалася сваёй чысцінёю, і Рыгор часцяком цэлымі вечарамі глядзеў на гэты абплямлены, але зіхоткі ад сваіх заўсёды начышчаных залатых гузікаў убор, у якім старому чалавеку спалася надзвычай нязручна, але ўсё-такі спакойна.

Як толькі гадзіннік біў дзесяць, маці ціхімі словамі спрабавала абудзіць бацьку і намовіць яго пайсці ў ложак, бо тут жа ён не мог добра выспацца, а сон яму быў вельмі патрэбны: ужо а шостай ён мусіў заступаць на сваю службу. Але бацька з упартасцю, што апанавала яго з тае пары, як ён зрабіўся банкаўскім прыдзвернікам, заўсёды стаяў на тым, каб яшчэ даўжэй заставацца пры стале, хоць ён рэгулярна засынаў і пасля адно вялікімі намаганнямі ўдавалася змусіць яго мяняць крэсла на ложак. Хоць маці і сястра насядалі тады на яго з далікатнымі намёкамі, ды ён па пятнаццаць хвілін запар павольна вадзіў галавою, не расплюшчваў вачэй і не ўставаў. Маці церабіла яго за рукаў, гаварыла яму ў вуха ліслівыя слоўцы, сястра пераставала выконваць сваё заданне, каб памагчы маці, але на бацьку гэта не дзейнічала. Ён адно тады ўціскаўся глыбей у сваё крэсла. Толькі тады, калі жанчыны падхоплівалі яго пад рукі, ён рэзка расплюшчваў вочы, глядзеў па чарзе то на маці, то на сястру і гаварыў звычайна: «Вось гэта жыццё. Вось гэта спакойныя дні маёй старасці». I, абапёршыся на абедзвюх жанчын, падымаўся,— з цяжкасцю, нібыта быў сам сабе найвялікшым цяжарам, і дазваляў ім праводзіць сябе да дзвярэй; там развітваўся, кіўнуўшы галавою, і далей ішоў самастойна; маці ж, наколькі магчыма, паспешліва адкідала свае прылады для шыцця, а сястра — пяро, каб пабегчы за бацькам і далей дапамагаць яму.

У каго ж з гэтай выпетранай працаю і ператамлёнай сям'і быў час, каб клапаціцца пра Рыгора лепш, чым тое абавязкова патрабавалася? Хатняя гаспадарка ўсё болей абмяжоўвалася; пакаёўка была ўжо звольненая; раніцай і ўвечары прыходзіла прыслуга, агромністая, касцістая жанчына з белымі распушчанымі валасамі, каб зрабіць самую цяжкую працу; пра ўсё астатняе дбала маці адначасна са сваімі шматлікімі кравецкімі работамі. Здаралася нават, што прадаваліся тыя розныя фамільныя аздобы, якія маці і сястра раней, звышшчаслівыя, насілі ў час забаў і на святы; пра гэта Рыгор даведваўся ўвечары з агульных абмеркаванняў дасягнутых коштаў. Найбольш, аднак, чуліся скаргі на тое, што немагчыма было пакінуць гэтую, як на сённяшнія ўмовы занадта вялікую, кватэру, бо цяжка было прыдумаць, якім чынам можна перасяліць Рыгора. Але Рыгор, відавочна, разумеў, што не толькі тое, што зважалі на яго, было перашкодаю такому перасяленню, бо, зрэшты, яго можна было б перавозіць у адпаведнай скрыні з некалькімі адтулінамі для доступу паветра; сям'ю стрымлівала ад абмену кватэры хутчэй адчуванне поўнай безнадзейнасці і думка пра тое, што сямейнікаў напаткала такое няшчасце, якое не закранула нікога болей з кола іх сваякоў і знаёмых. Яны дарэшты выконвалі ўсё тое, чаго свет патрабуе ад бедных людзей: бацька прыносіў сняданкі дробным банкаўскім службоўцам, маці ахвяравала сабою дзеля бялізны чужых людзей, сястра па патрабаванні кліентаў бегала сюды-туды за прылаўкам, але на большае ў сям'і сілы ўжо не ставала. I пашкоджаная спіна пачынала Рыгору смылець нанова, калі маці і сястра, адправіўшы бацьку спаць, цяпер, вярнуўшыся, не браліся зноў за работу, а сядалі блізка адна каля аднае, шчака да шчакі; маці ж, паказваючы на Рыгораў пакой, казала: «Зачыні тыя дзверы, Грэта»; і калі гэтым разам Рыгор зноў апынаўся ў цемры, дык тут жа побач жанчыны змешвалі свае слёзы або зусім без слёз уваччу моўчкі ўтаропліваліся на стол.