Франц Кафка - Прысуд

Яны адпачывалі нядоўга і ўжо ішлі назад; Грэта абняла маці адной рукою і амаль несла яе. «Ну, дык што возьмем зараз?» — спыталася Грэта і азірнулася. У гэты момант яе позірк скрыжаваўся з позіркам Рыгора на сцяне. Напэўна, толькі прысутнасць маці не дала ёй страціць кантроль над сабою; яна нахілілася да маці і дрыготкім голасам, не раздумваючы, сказала: «Пастой, можа, давай яшчэ на хвіліну вернемся ў наш пакой?» Рыгору быў зразумелы Грэцін намер: яна хацела адвесці маці ў бяспечнае месца, а пасля сагнаць яго са сцяны. Што ж, няхай толькі яна паспрабуе! Ён сядзеў на карціне і не збіраўся яе аддаваць. Хутчэй ён кінецца Грэце ў твар.

Але адно Грэціны словы па-сапраўднаму занепакоілі маці: яна адышла ўбок; убачыла вялікую карычневую пляму на квяцістых шпалерах і, перш чым яна сапраўды ўсвядоміла, што тое, што яна бачыла, было Рыгорам, яна залямантавала пранізлівым ахрыплым голасам: «Ах, Божа! Ах, Божа!» — і, раскінуўшы рукі, нібы канчаткова здаўшыся, звалілася на канапу і болей не варушылася.

«Ты, Рыгор!» — закрычала сястра з паднятым кулаком і вострым позіркам. З часу яго ператварэння гэта былі першыя словы, скіраваныя непасрэдна да яго. Яна пабегла ў суседні пакой па нейкую эсенцыю, каб вярнуць маці прытомнасць, Рыгор таксама хацеў дапамагчы — каб уратаваць карціну, яшчэ быў час,— але моцна прыклеіўся да шкла і мусіў адрывацца ад яго, ужыўшы сілу, потым ён пабег у суседні пакой, быццам бы хочучы нешта параіць сястры, як гэта было раней; але, урэшце, мусіў бяздзейна стаяць за ёю, калі яна корпалася ў розных бутэлечках, і яшчэ яе напалохаў, калі яна павярнулася: адна бутэлечка ўпала на падлогу і разбілася; асколак параніў Рыгора ў твар, і яго абліло нейкімі едкімі лекамі; тут Грэта, болей не затрымліваючыся, схапіла столькі бутэлечак, колькі магла несці, і пабегла з імі да маці; а дзверы зачыніла нагою. Рыгор цяпер быў адсечаны ад маці, якая праз ягоную віну, мажліва, была пры смерці; ён не мог адчыніць дзверы, калі не хацеў напалохаць сястру, што павінна была заставацца каля маці; зараз яму не заставалася нічога іншага, як чакаць. I, пакутуючы ад турбот і згрызот сумлення, ён пачаў поўзаць — поўзаў па ўсім: па сценах, па мэблі і столі, а, урэшце, калі ўвесь пакой пачаў ужо як бы круціцца ў яго ўваччу, зваліўся проста на сярэдзіну вялікага стала.

Прайшла нейкая хвіля; Рыгор, здранцвелы, ляжаў там; наўкола панавала цішыня; мажліва, гэта быў добры знак. Тут пачуўся званок. Дзяўчына-пакаёўка, натуральна, зачынілася ў сябе на кухні, і таму Грэта мусіла ісці адчыняць дзверы. Прыйшоў бацька. «Што здарылася?» — былі яго першыя словы; напэўна, Грэцін выгляд сказаў яму пра ўсё. Грэта адказала прыглушаным голасам, прыціснуўшыся, відавочна, тварам да бацькавых грудзей: «Маці была непрытомная, але цяпер ёй ужо лепш. Рыгор уцёк».— «Я гэтага і чакаў,— адказаў бацька,— я ж заўсёды казаў, але вы, жанчыны, не хочаце слухаць». Рыгору было зразумела, што бацька дрэнна зразумеў Грэціна занадта кароткае паведамленне і падумаў, што Рыгор учыніў тут нейкі гвалт. Таму зараз Рыгор мусіў неяк улагодзіць бацьку, бо на тое, каб яму ўсё растлумачыць, у яго не было ані часу, ані магчымасці. I вось ён уцёк пад дзверы ў свой пакой і прыціснуўся да іх, каб, яшчэ выходзячы з пярэдняга пакоя, бацька мог адразу ж заўважыць, што Рыгор мае самыя лепшыя намеры — вярнуцца да сябе, і яго зусім не трэба выганяць, а толькі трэба адчыніць дзверы, і ён тут жа знікне.

Але бацька меў зусім не той настрой, каб зважаць на гэткія тонкасці. «Ах!» — крыкнуў ён, заходзячы, такім голасам, які адначасна здаваўся і раззлаваным, і радасным. Рыгор адхіліў галаву ад дзвярэй і павярнуў яе ў бацькаў бок. Напраўду, ён не ўяўляў сабе бацьку такога, які стаяў цяпер перад ім; апошнім часам, навучыўшыся па-новаму поўзаць, ён, праўда, перастаў так, як раней, турбавацца пра тое, што дзеецца ў астатняй частцы кватэры, і, уласна, павінен быў адчуваць сябе падрыхтаваным да змененых умоў. I ўсё-такі, і ўсё-такі... ці быў гэта яшчэ бацька? Той самы чалавек, які некалі стомлена ляжаў, закапаўшыся ў пасцелі, тады, калі Рыгор збіраўся ў камандзіроўку па гандлёвых справах; той самы, які вечарамі, калі ён вяртаўся, сустракаў яго ў шлафроку, седзячы ў фатэлі, і зусім нават не мог падняцца, а толькі, выяўляючы радасць, уздымаў рукі; той самы, які пад час рэдкіх сумесных праходак, што надараліся ў нядзелі некалькі разоў на год ды ў самыя галоўныя святы, ідучы паміж Рыгорам і маці, якія і самі ішлі вельмі павольна, сунуўся наперад заўжды яшчэ марудней, загорнуты ў сваё старое паліто, нязменна асцярожліва ставячы свой кіёк; і калі ён хацеў нешта сказаць, дык заўсёды спыняўся, а ўсе астатнія абступалі яго? Цяпер жа ён прыкметна выпрастаўся, на ім была добра падагнаная блакітная форма з залатымі гузікамі — гэткая, якую носяць служкі ў банкаўскіх установах; над высокім цвёрдым каўняром сурдута з'явіўся моцны падвойны падбародак; з-пад кусцістых броваў чорныя вочы выглядалі свежа і ўважліва; колісь ускудлачаныя белыя валасы былі старанна і да прыкрасці педантычна зачасаныя ў блішчастую прычоску з праборам. Ён кінуў сваю шапку, на якой была вышытая манаграма — відавочна, нейкага банка,— цераз увесь пакой, і яна, апісаўшы дугу, упала на канапу; адгарнуўшы фалды свайго доўгага форменнага сурдута, ён пайшоў на Рыгора, рукі ў кішэнях, на твары выраз зацятасці. Бацька, відаць, і сам не ведаў, што збіраўся рабіць; ён нязвыкла высока падымаў ногі, і Рыгор дзівіўся, якія агромністыя ў бацькі падэшвы. Але Рыгор не застаўся стаяць на месцы, бо ўжо, пачынаючы з першага дня свайго новага жыцця, ведаў, што бацька лічыў слушным самае што ні ёсць суровае стаўленне да яго. Гэтак вось Рыгор бег перад бацькам, прыпыняўся, калі бацька стаяў на месцы і паспешліва рухаўся наперад, варта было толькі варухнуцца. Такім чынам яны зрабілі некалькі кругоў у пакоі, і не здарылася нічога вырашальнага, а паколькі хуткасць была невялікаю, гэта не выглядала нават на пагоню. Таму Рыгор пакуль што не сыходзіў з падлогі, тым болей што яму было боязна: бацька можа вельмі ўзлавацца, калі ён уцячэ на сцены альбо на столь. Але Рыгор мусіў сказаць сабе, што нават такой беганіны ён доўга не вытрымае, бо калі бацька рабіў адзін крок, ён павінен быў выконваць безліч розных рухаў. Ён пачынаў ужо задыхацца — гэта можна было заўважыць,— балазе і даўней ягоныя лёгкія не выклікалі вялікага даверу. I калі ён вось гэтак клыпаў наперад, збіраючыся з сіламі, каб пабегчы, ледзьве расплюшчыўшы павекі, не думаючы пра ніякі іншы спосаб уратавання, акрамя бегу наперад, і ўжо амаль забыўшыся, што ў яго распараджэнні былі сцены, якія, зрэшты, былі тут застаўленыя старанна выразанай мэбляю са шматлікімі зубцамі і карункамі,— і вось тут раптоўна нешта праляцела побач і пакацілася перад ім. Гэта быў яблык; за першым адразу паляцеў другі; Рыгор у жаху спыніўся; бегчы далей не было ніякага сэнсу, бо бацька наважыўся бамбардаваць яго. Са спода, што стаяў на падносе, ён напоўніў сабе кішэні яблыкамі і кідаў іх цяпер, пакуль што дакладна не цаляючы, адзін за адным у ягоны бок. Гэтыя маленькія чырвоныя яблыкі, як наэлектрызаваныя, збіваліся на падлозе ў кола, стукаліся адзін аб адзін. Па Рыгоравай спіне зачапіў адзін слаба кінуты яблык і, слізгануўшы, упаў, не прычыніўшы яму шкоды. Наступны яблык, кінуты адразу ж за папярэднім, літаральна ўцяўся яму ў спіну; Рыгор хацеў валачыся далей, нібыта ад змены месца мог сцішыцца неспадзяваны і неверагодны боль, але ён адчуў сябе нібы прыбітым цвікамі, у ягонай галаве ўсё змяшалася, і ён расцягнуўся на падлозе. Апошнім позіркам ён яшчэ ўбачыў, як рэзка адчыніліся дзверы з ягонага пакоя і як адтуль перад сястрою, што заходзілася крыкам, выбегла маці, у кашулі, бо сястра распранула яе, каб даць непрытомнай доступ да паветра; ён убачыў, як маці пабегла потым да бацькі, губляючы па дарозе развязаныя спадніцы, што адна за адною саслізгвалі на падлогу; блытаючыся ў іх, маці кінулася бацьку на грудзі і, моцна абняўшы яго,— тут Рыгораў зрок ужо яму адмовіў,— ліхаманкава сціснула далонямі бацькаву галаву і маліла яго дараваць Рыгору жыццё.