Франц Кафка - Прысуд

Рыгор цяпер дакладна даведаўся,— бо бацька прывык у сваіх тлумачэннях паўтарацца, часткова таму, што сам ужо даўно гэтымі справамі не займаўся, а часткова таксама з-за таго, што маці не ўсё разумела з першага разу,— ён даведаўся, што, нягледзячы на ўсё няшчасце, усё ж з даўніх часоў захаваліся невялікія грошы, якіх трохі паболела праз нечапаныя пэўны час працэнты. Апроч таго, грошы, якія Рыгор штомесяц прыносіў дадому — сабе ён пакідаў толькі якую пару гульдэнаў,— не ўсе расходаваліся і з іх сабраўся невялікі капітал. Рыгор за сваімі дзвярыма старанна ківаў галавою, усцешаны гэтай нечаканай асцярожлівасцю і ашчаднасцю. Уласна кажучы, ён бы мог з тых лішніх грошай пакрыць частку бацькавай запазычанасці перад шэфам, і той дзень, калі ён мог сысці са сваёй пасады, істотна наблізіўся б, але цяпер, несумненна, лепей было так, як гэта зрабіў бацька.

Грошай тых, аднак, было зусім і зусім мала, каб сям'я магла жыць з працэнтаў; іх хапіла б, мажліва, толькі, каб утрымліваць сям'ю год, самае большае два, але не болей. Гэта проста была сума, якую, уласна, нельга было чапаць і якая адкладвалася на чорны дзень; але грошы на пражыццё трэба было зарабіць. Бацька быў цяпер хоць і здаровы, але стары чалавек: пяць год ужо не працаваў і, ва ўсялякім разе, не мог празмерна сабе давяраць; за гэтыя пяць гадоў, што былі першымі вольнымі ад працы гадамі ў ягоным поўным намаганняў, але пазбаўленым поспехаў жыцці, ён патлусцеў і, у выніку гэтага, зрабіўся досыць цяжкі і неразваротлівы. I што, можа, цяпер зарабляць грошы павінна была маці, якая пакутавала ад астмы, з-за чаго ёй было цяжка нават хадзіць у пакоі, і якая з прычыны задышкі праводзіла кожны другі дзень на канапе каля адчыненага акна? Ці тыя грошы трэба было зарабляць сястры, якая ў свае семнаццаць была яшчэ зусім дзіцё і чый лад жыцця дагэтуль быў варты зайздрасці і заключаўся ў тым, каб прыгожа апранацца, доўга спаць, дапамагаць у гаспадарцы, мець пару сціплых забаўлянак і, перш за ўсё, граць на скрыпцы? Калі гаворка заходзіла пра гэтую неабходнасць зарабляць грошы, Рыгор заўсёды адыходзіў ад дзвярэй і кідаўся на халаднаватую скураную канапу, што стаяла побач, бо яму было горача ад сораму і смутку.

Нярэдка ён ляжаў там цэлыя ночы, ані хвілі не спаў і толькі гадзінамі драпаў скуру. Альбо не шкадаваў вялікіх высілкаў, каб падсунуць крэсла да акна, а потым ускараскацца на падаконне і, маючы за апору крэсла, прытуліцца да шыбы — напэўна, пад уплывам няяснай думкі пра тое, каб расслабіцца,— што ён раней мог рабіць, гледзячы ў акно. Бо ў сапраўднасці з дня ў дзень ён усё больш невыразна бачыў нават не надта аддаленыя рэчы; бальніцу, што была насупраць,— занадта часта бачачы перад вачыма, ён яе раней проста праклінаў,— цяпер ён увогуле не мог разгледзець. I калі б Рыгор дакладна не ведаў, што жыве на ціхай, але тыпова гарадской Шарлотэнштрасэ, ён бы мог паверыць, што са свайго акна глядзіць на пустэльню, у якой непарыўна зліваюцца ў адно шэрае неба і шэрая зямля. Уважлівай сястры досыць было два разы згледзець, што крэсла стаіць каля акна,— і ўжо за кожным разам пасля прыбірання ў пакоі яна падстаўляла крэсла назад, пад акно, і нават з таго часу пакідала адчыненай унутраную палавінку акна.

Каб жа Рыгор мог хоць паразмаўляць з сястрою ды падзякаваць ёй за ўсё, што яна мусіла дзеля яго рабіць, дык яму было б лягчэй трываць гэтую паслужлівасць; але тое было немагчыма, і ён пакутаваў праз гэта. Сястра, натуральна, імкнулася, як магла, абмінаць прыкрыя бакі ўсяе справы — і чым больш праходзіла часу, тым, вядома, ёй гэта лепей удавалася, але Рыгор з часам разумеў усё таксама намнога дакладней. Ужо тое, што яна заходзіць у пакой, было для яго жахлівым. Не паспявала яна зайсці, не марнуючы часу на тое, каб зачыніць дзверы — хоць іншым разам вельмі зважала, каб ніхто болей не зазіраў у Рыгораў пакой,— дык адразу ж спяшалася да акна, сутаргавымі рухамі адчыняла яго, нібы задыхаючыся; потым яна затрымлівалася, нават калі было вельмі холадна, на якую хвілю пры акне і прагна ўцягвала паветра. Гэтым забяганнем у пакой і шумам яна два разы на дзень абуджала ў Рыгору страх; увесь гэты час ён, дрыжачы, сядзеў пад канапаю, а добра ж ведаў, што яна пашкадавала б яго і гэтак бы не рабіла, каб толькі магла вытрымаць пры зачыненым акне ў пакоі, дзе знаходзіўся ён.

Аднаго разу — а прайшло недзе каля месяца пасля Рыгоравага ператварэння, і для сястры ўжо не было асаблівай прычыны бянтэжыцца ад ягонага выгляду,— яна прыйшла крыху раней, чым звычайна, і заспела яго ў тую хвілю, калі ён нерухома і, як быццам выстаўлены на тое, каб палохаць, глядзеў у акно. Для Рыгора не было б нечаканасцю, калі б яна не ўвайшла ў пакой, бо, знаходзячыся на гэтым месцы, ён замінаў ёй імгненна адчыніць акно; але яна не толькі не ўвайшла, але хутка адступіла назад і зачыніла дзверы; хтосьці чужы мог бы папросту падумаць, што Рыгор яе падпільноўваў і хацеў укусіць. Рыгор, натуральна, адразу ж схаваўся пад канапу, але мусіў чакаць ажно да абеду, пакуль сястра вярнулася, выглядаючы куды менш спакойнаю, чым звычайна. З гэтага ён зразумеў, што ягонага выгляду яна дагэтуль усё яшчэ не магла трываць і надалей не зможа і што ёй даводзілася моцна пераадольваць сябе, каб не ўцякаць, бачачы нават тую маленькую частку ягонага цела, што тырчала з-пад канапы. Каб не змушаць яе і далей так пакутаваць, аднаго разу ён — а праца гэтая забрала ў Рыгора чатыры гадзіны — на спіне перанёс на канапу прасцірадла, паклаў яго гэткім чынам, што цяпер Рыгор быў увесь закрыты і сястра не магла яго бачыць, нават калі нахілялася. Калі б у гэтым прасцірадле не было патрэбы, яна магла б, напраўду, прыбраць яго, бо цалкам жа было зразумела, што ў Рыгора не магло выклікаць задавальненне тое, што ён гэтак зусім адгароджваецца ад яе; але яна пакінула прасцірадла на месцы, і Рыгору нават падалося, што ён злавіў яе ўдзячны пагляд, калі аднаго разу асцярожна прыпадняў галавою прасцірадла, каб спраўдзіць, як сястра ўспрыняла гэтае новаўвядзенне.