Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

На ўзгорку Вера прыпынілася, каб перавесці дыханне. Цішыня і спакой панавалі наўкола. Здаецца, нішто не магло парушыць млявую рахманасць гэтага спякотнага дня. Нават Карлуша кудысьці знік, нібы нарэшце суцішыў сваю трывогу.

Раптам Вера заўважыла над шыферным дахам сваёй хаты бялёсае воблака, якое клубілася, разрасталася, падымалася вышэй купчастай вяршаліны клёна. Спачатку дзяўчынка не паверыла сваім вачам: «Што там такое? Адкуль гэтае воблака?» Неўразуменне працягвалася нейкае імгненне — не больш.

Яна закрычала і не пачула свайго голасу. Страшэнная здагадка аглушыла яе, закружыла шалёным віхрам і панесла туды, дзе ўвачавідкі расплывалася злавеснае воблака, высвечанае чэрвеньскім сонцам.

Вера бегла, як яшчэ ніколі не бегала ў сваім жыцці. I адкуль толькі ў яе з'явіліся сілы, каб бегчы ўсё шпарчэй і шпарчэй, каб не задыхнуцца ад жаху і адчаю?

Рыўком адчыніла веснічкі, ускочыла на двор і аслупянела.

Яна ўсё яшчэ спадзявалася, што злавеснае воблака над іх хатай — падман зроку, што ўсё гэта — кашмарны сон, насланнё...

Але гэта не быў падман, гэта была страшная праўда. Густы шызы дым валіў з расчыненага акна, клубіўся каля сцен, шугаў уверх. Вунь ужо і белая квецень язміну пачарнела, закапцілася, страціла сваю ранішнюю прыгажосць.

— Лю-дзі-і, па-жа-а-р! — Верын голас узвіўся ў спякотна-мройлівай цішыні. — Ратуйце!

Толькі ці пачуў хто яе роспачны крык? Можа, Карлуша, які кружыў над хатай, ды яшчэ дзве ластаўкі, што апантана насіліся каля свайго гнязда?

Вера кінулася да дзвярэй сенцаў і рванула іх на сябе. Дым быў усюды — у сенцах, прыхожай, спальні. Ён сляпіў вочы, перахопліваў дыханне, ад яго нідзе не было збавення. Вера амаль што вобмацкам дабралася да Паўлікавага ложка, але там не знайшла брата.

— Паўлік! — крыкнула, закашлялася і заплакала. — Паўлік! Зазірнула за шафу, потым залезла пад ложак, але і там было пуста. Выбегла ў залу, агледзела ўсё навокал, задыхаючыся ад едкага дыму і жахлівага прадчування. Яна шукала наўгад, вобмацкам. Вера не магла крычаць, а толькі ціхенька галасіла, амаль што страціўшы розум. Аслепленая, невідушчая...

Полымя бушавала на кухні, яго чырвоныя языкі ўжо прабіваліся ў залу праз прычыненыя дзверы.

Дзе Паўлік? Дзе бацька? Куды яны зніклі, дзе схаваліся? Чаму бацькі няма ў прыхожай?

Вера кінулася назад у спальню і раптам пачула ціхі Паўлікаў плач, што даносіўся з бакоўкі, адгароджанай ад спальні квяцістымі шторамі. I як яна забылася пра бакоўку? Раней жа там жыла бабуля, і ўнучка любіла вечарамі залазіць да бабулі на ложак і слухаць казкі.

Але памерла бабуля, і Вера, здаецца, пасля яе пахавання ні разу не заглянула ў бакоўку, штосьці стрымлівала яе, непакоіла...

Паўлік зашыўся ў куток за тумбачкай і зняможана румзаў. Мусіць, ён ужо наплакаўся ўдосталь, таму яго голас быў ледзь чутны. Не голас — а нейкае жаласнае паскугольванне. У бакоўцы быў паўзмрок: адзінае акно занавешвала белая прасціна. I ўсё ж праз слёзы і паўзмрок Вера змагла разгледзець скурчанае цела бацькі на бабуліным ложку. Але яна не стала аклікаць яго, а кінулася да Паўліка. Ён моцна абхапіў яе шыю рукамі, закрычаў:

— Ве-ра-а, Ве-ра-а!..

Гэта быў крык адчаю і радаснага ўтрапення. Гэта было яго першае слова! Слова збавення і паратунку...

Толькі Вера не абрадавалася яго першаму слову. Ды як тут радавацца, калі зусім побач, за сцяной бушавала вогненнае пекла. Гуло, трашчала, завывала... Адлік часу ішоў на секунды, дзесятыя долі імклівага імгнення. Паспець, выскачыць, не спазніцца... Да дзвярэй, у прыхожую, міма кушэткі, праз едкі дым, у сенцы, на сонечны двор.

Выскачыла Вера з Паўлікам на руках з дымнага пекла, прабегла каля пачарнелага язміну да расчыненых веснічак, вынесла Паўліка на вуліцу. Пасадзіла браціка за дарогай на ўзгорку, а сама — назад, да палаючай хаты, у жудасны пякельны касцёр.

Яна не чула, як клікаў, захліпаючыся, Паўлік:

— Ве-р-а-а, Ве-р-а-а!..

Не бачыла, як беглі па вуліцы людзі: наперадзе — дырэктар школы, за ім — археолаг, крыху воддаль — следчы і ўчастковы.

А з другога боку імчаў, бесперапынна сігналячы, грузавік, які вёз даярак і Верыну маці. I па-ранейшаму крыляў над хатай, вакол дымнага воблака, з трывожным карканнем Карлуша, і ластаўкі адчайна крычалі аб небяспецы, раз-пораз падлятаючы да свайго гнязда, у якім спалохана суцішыліся птушаняты.

Вера, не зважаючы на густы дым і агонь, што прабіваўся па шпалерах з кухні ў прыхожую, забегла ў бакоўку, сарвала прасціну з акна і закрычала: