Змітрок Бядуля - Сярэбраная табакерка

«Што далей рабіць?»

Усе моўчкі паснедалі і зноў моўчкі думалі аб адным — што далей рабіць?

Коні ўтаропілі фіялетавыя вочы ў людзей і нібыта хацелі сказаць:

— Вы, неўміручыя людзі, падумайце і за нас. За тое мы вас будзем вазіць.

Юрка Дратва гладзіў бараду і пачаў думаць услых:

— Што далей рабіць? Юрка Дратва не лыкам шыты, а дратвай. Юрка Дратва ведае, што далей рабіць. Вось што далей рабіць! Трэба зрабіцца скамарохам і пайсці ў свет весяліць народ. Кучаравы паэт стане ў нас галоўным скамарохам.

— Малайчына Юрка! — крыкнулі ўсе ў шчырым захапленні.

— А што? — усхапіўся Юрка.

— Мы чулі, што ты думаў.

— Як гэта вы маглі пачуць мае думкі?

— Бо ты думаў уголас.

— Я зусім забыўся,— засмяяўся Юрка.— Пры сардэчных прыяцелях я заўсёды думаю ўголас. А пры чужых я ўголас не думаю. Бо калі я пры іх што-небудзь няўдалае падумаю, яны пачнуць мяне выкпіваць, а калі што мудрае прыдумаю, яны мае думкі прысвояць сабе, а мяне дурнем назавуць. Дык вы ўсе згодны зрабіцца скамарохамі?

Згодны! Згодны! Згодны! — закрычалі ўсе. I Юрка цягнуў сваю думку далей, нібы нітку з кудзелі:

— Зробімся скамарохамі і будзем гэтым карміцца. Пачнём вандраваць па свеце і назіраць, як неўміручыя людзі будуць шыць свой вечны бот жыцця.

— Гэта апошняе мне больш за ўсё даспадобы,— сказаў Дзіда-дзед.

— Значыць, трэба будзе каго-небудзь з нас кара наваць за старшага скамароха! — прапанаваў Саўка. Я калісьці чытаў кнігу аб тым, як карануюць цароў. Цырымонія о-го-го!

— Гэта, мабыць, прыгожа? — сказаў Юрка.— Давайце каранаваць чубатага паэта ў цара скамарохаў!

— Каранаваць паэта! — закрычалі дзеці ў вялікім захапленні.

— Каранаваць! Каранаваць! — асобна чуваць быў тонкі галасок Люсенькі.

Наладзіць каранацыю згадзіўся Саўка. Ён адзін ведаў з кнігі, як гэта робіцца.

Саўка загадаў дзецям нашараваць медную каструлю, набраць смалякоў, доўга поркаўся ў сваім возе, пакуль дастаў дзяжу, дубовую бочачку і некалькі келішкаў. На траве ён разлажыў белы абрус і ўсё гэта паставіў туды. Жанчын ён прасіў наладзіць добры абед: грыбы, бліны, мачанку з маслам, капусту тушаную, салёных гуркоў і шмат-шмат чаго. Юрку паслаў у лес па жмут крапівы. Дзіда-дзед папрасіў прыбраць як найпрыгажэй усіх жывёл і звяроў. Паэта ён папрасіў настроіць ліру, бо струны гучалі фальшывымі гукамі.

Увесь час Саўка быў вельмі заклапочаны. Ён бегаў ад аднаго да другога, раіў і паказваў, як што рабіць. Сонца ўзнімалася ўсё вышэй, і птушкі спявалі ўсё гучней і гучней.

Урэпгце ўсё было гатова да каранацыі паэта.

Люсенька надзела яму на галаву медную бліскучую каструлю.

У адну руку дала яму качан капусты, у другую руку — снапок крапівы. Яго пасадзілі на дзяжу. Звяроў і жывёл, пафарбаваных Дзіда-дзедам у розныя колеры, яшчэ аздобілі вянкамі і павесілі ім на шыі званочкі, якія энайшліся ў дзяцей Саўкі. Дзеці і дарослыя апрануліся ў святочныя вопраткі. Пышны абед дыміўся ў пасудзінах на абрусе.

Саўка накінуў на плечы Дзіда-дзеда гуньку з вясковай тканіны з залацістымі клетачкамі, а на галаву насунуў яму бяроставы высокі каўпак з вострым шпілем і доўга шаптаў яму нешта на вуха.

Юрка Дратва выстраіў звяроў і жывёл у адзін рад, дарослыя і дзеці ўзялі келішкі ў рукі, пасля чаго Дзіда-дзед з Саўкам збоку падышлі да паэта. Дзіда-дзед падняў руку ўгару, Саўка яму ўвесь час ціхенька шаптаў на вуха, і ён, Дзіда-дзед, паўтараў урачыста ў поўны голас:

— О, краса і цвет зямлі, геній і соль свету, сын Апалона з сабакам Апалонам! Твой трон — дзяжа, зробленая слаўным бондарам. Дзяжа — бацька ўсіх найлепшых інструментаў на зямлі. Без дзяжы і хлеб не хлеб. А без хлеба надзённага хлеб духоўны ніякага смаку не мае. Твая карона — каструля з бліскучай медзі, на якой адлюстроўваецца сонца. Няхай і твой талент пераліваецца з праменнямі сонца ў адно цэлае на векі вечныя. Твой скіпстр — снапок крапівы. Няхай твае словы праўды пякуць сэрцы людзей, як пячэцца наша родная крапіўка. Твая дзяржава — качан капусты, круглы, як поўны месяц у небе. Няхай на ўсёй зямлі, дзе толькі свеціць месяц, свеціць твая слава, калі яна будзе заслужаная. I няхай будзе згода ў нашай скамарошай сям'і, як паміж гэтымі звярамі і жывёламі. I няхай твая добра настроеная ліра ніколі не будзе фальшывай, тады яна запалоніць сэрцы людзей, як я запаланіў Смерць у табакерцы. Будзь у нас царом скамарохаў на вечныя годы!

Усе ўсклікнулі:

— Будзь у нас царом скамарохаў на вечныя годы! А потым...

Тут дзед спыніў апавяданне і сказаў: