Змітрок Бядуля - Сярэбраная табакерка

— А мы, слухаючы,— сказала ўнучка.

— Вы, шпунты, яшчэ не снедалі! — успомніў дзед.— Апранацца, памыцца і снедаць! Вось тры першыя ранішнія абавязкі дзяцей. Потым вы будзеце пісаць у вашых сшытках літары, толькі зграбныя і без клякс, а я пайду ў краму, дзе нешта для кагосьці куплю. Эге!

Удзень, калі дзед вярнуўся з крамы і дзеці паказалі яму зроблены ўрок, ён дастаў са свайго вялікага кошыка губны гармонік і балалаечку.

— Во!.. Маеце!..

Дзеці адразу абрадаваліся і тут жа засумавалі. Кожнаму з іх хацелася і гармонік і балалаечку. Калі справа ў іх дайшла да кулачкоў, дзед зноў усунуў руку ў вялізны кошык, у якім мог бы змясціцца ўвесь свет, дастаў яшчэ адзін гармонік і яшчэ адну балалаечку.

— Адкуль ты ведаў, дзядок, што мы захочам так многа адразу? — зацікавіліся дзеці.

— На тое я вядун! — смяяўся дзед,— Гэта добра, што вы так многа жадаеце. Хто шмат жадае, той шмат чаго рабіць будзе. З-за такіх унукаў мне чырванець не прыйдзецца. Буду мець шмат прыемнасцей.

Першыя прыемнасці дзед адчуў зараз жа. Унукі ўзяліся за музыку, а дзед заткнуў вушы і ўцёк у сваю каморку. Унукі пагналіся за ім у каморку. Тады дзед выскачыў на двор. А малыя з інструментамі — за ім.

Калі дзед пабачыў, што ніякага паратунку няма ад малых, ён сказаў:

— Я такі стары вядун і не дадумаўся, што без пары аглохну з-за вас, дзеткі. Лепш кіньце сваю капелю, і я тут жа, не адкладваючы, буду вам далей апавядаць гісторыю нашага Дзіда-дзеда, калі зацірка забелена, ды і есці велена!

Малыя адказалі са смехам:

— Гэтага мы дабіваліся сваёй музыкай! Гэтага мы і хацелі!

Дзед сеў з унукамі пад двума вялізнымі дубамі ля хаты і пачаў апавядаць:

— Дзіда-дзед пакаваў свае рэчы, паглядаў на сцены хаткі і ўздыхаў. Тут ён выгадаваўся, тут ён вырас. Дзіда-дзед, светлай памяці, нават слязу пусціў, але так спрытна, што Люсенька не ўгледзела. Трэба было выбірацца як найхутчэй, а Дзіда-дзед усё адкладваў. Так цягнуліся дні і тыдні. Аднаго разу ля самай хаты спынілася чорная карэта, у якой сядзеў худы даўганосы чалавек у чорным адзенні, пурпуровым шыракаполым капелюшы, з залатым крыжыкам на грудзях.

Дзіда-дзед паглядзеў у акно і звярнуўся да Саўкі і Юркі, якія нядаўна прыйшлі наведаць яго:

— Дайце гэтаму даўганосаму касу ў рукі, і будзе якраз Смерць.

— Для такой доўгай Смерці патрэбна будзе табакерка вялікая, нібы куфар,— спакойна заўважыла Люсенька.

Усе ўсміхнуліся, і Саўка сказаў:

— Зноў адзін з духоўнай каманды.

— Усе духоўнікі, якой бы веры не былі, сшыты адной дратвай і падобны да Смерці, як бот да бота, а кешкаюцца ў ёй, як жукі ў гнаі,— думаў услых Юрка.

— I не дзіва,— тлумачыў ім Дзіда-дзед.— Бо Смерць гэта той сук, на якім кукуюць такія даўганосыя, чорныя, божыя зязюлі. Вось табе, Люсенька, песня пра іх:

Ку-ку ў пекла! Ку-ку ў рай! Ку-ку! Грошыкі давай! Ку-ку, ку-ку, ку-ку-ку! Растуць клёцкі на суку!

Тым часам даўганосы чалавек выйшаў з карэты і накіраваўся на ганак Дзіда-дзедавай хаты, падняўшы, як цётка, сваю чорную спадніцу, доўгую да пят. Адчы ніўшы нізкія дзверцы ў Дзіда-дзедавы пакой, ён, высокі і хударлявы, як кій, сагнуўся, але не на столькі, колькі трэба было, і так моцна стукнуўся капелюшом аб касяк, ажно схапіўся рукамі за галаву і забыўся сказаць «Дзень добры».

Дзіда-дзеду стала няёмка, і ён збянтэжана прамовіў:

— Прашу прабачыць, паночку, маім дурным дзвярам. Яны нізкія і цвёрдыя. А тое, што капялюш пакамечыўся,— не бяда. Возьмем яго зараз у нашы рукі і навядзём ранейшую пышнасць. Мы — капялюшнікі. Мы з гэтага жывём і хлеб жуём.

Даўганосы зняў капялюш і давай ліць з вядра ваду на галаву.

— Не памрэш, паночку,— супакойваў госця Дзіда-дзед.— Пакуль я над Смерцю гаспадар — не памрэш. А капялюшык шах і мах — і ён стане зноў круглы, гладкі і прыстойны. Люсенька! Пагладзь і пачысць чырвоны дзядзін цабэрачак. Правільна! Шчотачкай... Вось-вось! Дзядзеньку балюча... Глядзі, Люсенька, дзядзя лобік моршчыць, вочкі чорненькія жмурыць... раток сцяў... Во... загневаўся на мае дзверы... Але не бойся, дочанька... дзядзенька не кусаецца... Дзядзенька не памрэ. Дзядзенька — добры... Дзядзенька — разумненькі... Дзядзенька — цаца...

За спіною Дзіда-дзеда ў гэты час Саўка і Юрка гнуліся і душыліся ад нямога нутранога смеху. Дзіда-дзед неспадзявана для самога сябе зрабіўся скамарохам. У яго была такая дабрадушная і нібыта шчырая фізіяномія, што чорны «дзядзенька» ніяк на яго пакрыўдзіцца не мог. Дзіда-дзед граў дасканала ляснога прастачка, які збянтэжыўся пры такім высокашаноўным госціку з вялікіх гарадоў.