Вячаслаў Адамчык - Голас крыві брата твайго

Разумеючы, што тут ужо не да смеху і жартаў, Камашыла загадаў адправіць смяртэльна ўджаленага мужчыну ў нямецкі вайсковы шпіталь.

Там зрабілі некалькі ўколаў, але гэта не памагло — уночы Даражэй памёр.

Цяпер увесь іхні трэці ўзвод, што размясціўся ў бакавым, самым светлым класе, дзе заміж партаў стаялі збітыя з дошак двухпавярховыя нары, пазіраючы на пустое ніжняе месца, сцінаўся ад холаду, не верачы яшчэ ў гэтую неверагодную і дзіўную смерць.

Яна была ўжо другая: пазаўчора, уцёкшы ў самаволку і напіўшыся ў нейкай маладой бежанкі, што жыла ў чыгуначным доме недалёка ад моста, лічы, пад самым носам у чыгуначнай аховы, праз акно быў забіты іхні сяржант, памаўзлівы, як кот, брыдотлівы Жора Бакей. Чарнявую з вялікімі сінімі вачмі бежанку разам з мацераю, гарбатаю даўгарукаю кабетаю, збілі да паўсмерці і, укінуўшы ў грузавік, завязлі ў Навагрудак у камендатуру.

Перад сном, калі ўсё сцішылася, думаючы кожны пра сваё, блізкае і роднае — бацькоў, недалёкую адсюль вёску, дзяўчыну, з якой столькі праседзеў на прызбе, ці маладую жонку, з якою нават не паспеў нацешыцца пасля мясаедавага вяселля,— шапялявым бабскім голасам пачынаў падстрашваць усіх клышаногі, вуграваты Коля Маланка:

— Хлопцы, не спіце?

— Ціха ты, шапялявая м...

— Хто, не сцярпеўшы, лаяўся, а хто і пачынаў прыслухвацца да шапялявага голасу:

— Гэта толькі пачынаецца.

— Што пачынаецца?

— Ці сам не дагадваешся? Пачынаюць пуставаць ложкі... Так было ў нашай вёсцы.

— А пры чым твая вёска?

— А пры тым. Памёр летась у нас адзін чалавек і ледзьве не ўсю вёску павалок за сабою: у сямі хатах паўміралі людзі. Увесь канец адразу выкаціла.

— Можа, тыф быў?

— Ціф ці не ціф, а паўвёскі на той свет пайшло.

— Ды спі ты!..— узрываўся ўжо нехта злы і нервовы, і тады, паскрыпеўшы нарамі, павярнуўшыся на другі бок, сціхаў шапялявы Маланка і тут жа пачынаў храпці і тоненька падсвістваць, нібы цягнуў што густое з бутэлькі.

Учуўшы гэты тонка цягучы свіст, ад неўтрывалага смеху пачыналі душыцца растрывожаныя, выбітыя са сну салдаты. Нехта мацюкаўся і тоўстым голасам крычаў:

— Ды мазні яму па рылу. Чуеш, мазні!

— А ты ўжо святы — і не храпеш, і паветра не псуеш?

— Ды не магу заснуць, не дае гэты храпун.

— Ага, ён... Не махлюй, пра жонку думаеш, што дупу на печы грэе.

— Сціхніце, хлопцы,— хто-небудзь пачынаў спакойна, як маленькіх, упрошваць.

Паволі, з нейкім сваім глыбокім уздыхам, з рыпеннем нараў, з задушлівым ад курыва кашлем, санлівым барматаннем трэці ўзвод нарэшце заціхаў. I тады супакоены, сцішаны ў сваіх думках Міця ўспамінаў ужо даўняе, уявіўшы гэты кутні клас без рыпучых нараў, а з трыма радамі жоўта-чорных лаўкаў, што гарою, адна на адной, ляжаць цяпер пад навесам дрывотні, з прадаўгаватаю зялёнаю дошкаю, на якой было лёгка і прыемна пісаць белым крохкім мелам, з аблушчанаю старою картаю, што вісела ў кутку на крыжавіне з аднаногай падстаўкі. А на сярэднім радзе за другой партай сядзела яна, Чэся. I Міця збоку бачыў яе расчырванелую шчаку, белы краёк шыі з карычневай радзімкай ніжай вуха, ружовую мочку з серабрыстай перлавай гарошынкай завушніцы.

I як усё гэта далёка сплыло: і той клас з чорна-жоўтымі лаўкамі, і нізкі на вочы Шкудлярык з вялікім драўляным цыркулем пад пахаю, і фарсісты, з вузкімі падбрытымі вусікамі, з напамаджанымі валасамі, і нязлосна-злы географ Жэпка, што, рэзка павярнуўшыся ад дошкі, цэлка шпурляў цвёрдай крэйдай на заднюю лаўку, дзе рагатаў і круціўся Тадак Пясэцкі, і тамліва-абыякавая з блішчастымі ад закапанага альбуцыду вачмі пані Ванда ў занадта тугой і кароценькай спаднічцы, і, каб зірнуць на яе файныя ножкі яшчэ больш, Тадак скідаў на падлогу сваю ручку і поўз на коленках пад стол.

Як усё нечакана і неверагодна страшна перамянілася ў жыцці. Пані Ванду забілі, здаецца, у сорак першым: яна, забегшы да суседзяў-яўрэяў, схавалася разам з імі ў склеп і туды якраз нямецкі матацыкліст кінуў гранату.

Тыдзень назад, кажуць, уварваўшыся ноччу ў хату, шукаючы, мусіць, яшчэ даўнейшага золата, нехта закатаваў, наздзекаваўшыся, пакалоўшы штыкамі грудзі і адарваўшы абцугамі пальцы, самую вясёлую з іхняга даўнага сёмага класа Анцю Станкевіч і яе мацеру. Па Дварчанах паўзуць прытоеныя, баязлівыя чуткі, што абедзвюх жанчын так нечувана і па-вар’яцку замучылі, напэўна, свае, местачковыя, бо чужому сярод ночы Сідорчыкі наўрад ці адсунулі б дзверы.

Нечакана Міцю падумалася пра Верасава, пра адзінокую Алесю, пра бацьку, што сніўся ўчарашняй ночы: услед за мацераю, што працягвала, падавала яму руку, ён уцякаў у цёмны і доўгі калідор, у нейкі дашчаны барак і знік там у невідушчым густым поцемку.