Вячаслаў Адамчык - Голас крыві брата твайго

— Што за змовы ў вас? — дантыста лёгенька падсунуў Анці пад локаць сваю левую руку.

— Запрашаю яго во ў госці ў Дварчаны.

— А чаму не? — выпнуў таўставатую ніжнюю губу дантыста.— Чэся зачакалася нябось.

На гэты смяшок у Міці балюча і трывожна штурханулася сэрца. Але ён нічога не сказаў дантысту, учуўшы толькі даўнюю непрыязнь да яго.

Каля вялікага згарэлага, з абваленай вежай і падзёўбанага снарадамі, як ластаўчынымі гнёздамі, цаглянага касцёла, каля знявечанага з паламанымі яблынямі садка яны спусціліся па крутаватай, што рабіла закрут, вуліцы ўніз.

Міця правёў іх да чыгуначнага вакзала, дзе стаяў пад маладымі гонкімі ясенямі, што сыпалі з набухлых почак ружаватую луску, кароткі ў чатыры зялёныя вагончыкі састаў вузкакалейкі, пачакаў каля акна з адшморгнутай жоўтай фіранкай, покуль перасцярожліва не прысвісне, пачмыхаўшы белай парай, злосны і прыпознены паравозік, покуль не паківае, сцягнуўшы пальчатку, за закурэлай шыбай сваёю белай рукою з чырвонымі налакіраванымі пазногцямі радасна-вясёлая Анця.

У адкрытага, з доўгім прыстрэшкам і ручным тормазам тамбура ўсміхнуўся не то Міцю, не то курносай жанчыне, што трымала за рукі цыбатых, босых дзяўчатак-блізнят высокі, у чорнай з малінавым аколышам, яшчэ польскай рагатыўцы, з ганарыста падкручанымі вусамі немалады праваднік, і кароткі, нібы з дзіцячымі вагончыкамі, састаў, асцярожна і цяжка пагрукваючы коламі, пачаў аддаляцца ад жвірыстага перона.

Міцева душа балюча і соладка зашчымела, калі ён падумаў, што чорны паравозік з прысвістам прамчыць міма шарага ад старога дрэва і старых саламяных стрэх прытоенага Верасава, міма Алесінага двара з чорнаю дзікаю грушаю за гумном, міма бацькавай у глыб вёскі хаты, і нехта з іх, бацька ці Алеся, глянуўшы на паравозік, успомняць Наваградак і, напэўна, яго, Міцю. I думкі вярнуліся зноў да той страшнай весці, што чарнела вялікімі літарамі на белай афішы.

«Што ж сталася з Верасавам, з Прылуцкімі хутарамі? Няўжо спалілі ўсе хаты? А які ж лёс напаткаў людзей? Няўжо расстралялі альбо спалілі, як робіцца цяпер?»

Міця ішоў нямошчаным тратуарам уздоўж брукаванай вуліцы, на якую навальваўся і стракацеў у вачах пабелены плот. У дагледжаным, накрытым памутнелаю ўжо цынкаваю бляхаю драўляным доме з блакітнаю верандаю за чорнымі развесістымі яблынямі, што хавалі адчыненае акно, іграў патэфон, чулася нямецкая гутарка, мігітлівы дзявочы смех...

Тут па-вясноваму наўкруг усё было сцішнае, млява-соннае, аблітае невысокім, што схілілася на вечар, жаўтлявым, прымрэлым сонцам. Тут быў змораны, блізкі да вечара дзень, завешаны сіняватай смугою, што, як дымная плёнка на завоінцы, зацягнула далёкія сырыя лясы, пакатыя пагоркі з густым у сакавітым пер’і маладым жытам.

Лёгкі, яшчэ з вясновай халоднай вільгаццю, вецер астудзіў Міцю — ён быў ужо за прадмесцем. Блізка ў жаўтлявым, што свіціўся, рэдкім ад клейкага лісця бярэзніку падымаліся цагляныя гмахі казармаў. Туды Міцю не хацелася варочацца, а ісці, як у маленстве, да нізкага сонца, бясконца ісці, чуючы яго на вачах.

Над сіваватым ад невысокай асакі і вострага хвашчу балотцам, пакрапленым ясна-жоўтымі плямамі курынай слепаты, віліся і стрымгалоў падалі ўніз жалосна-пісклявыя кнігаўкі. А за сінім, зморшчаным азярцом, адбіваючыся ў вадзе, асцярожна ступаў і падымаў чырвоную дзюбу цыбаты бусел.

I раптам так нечакана і выразна Міцю ўбачылася свая старана, абмялелая пасля паводкі рэчачка, алешнік з начапляным брудам і галлём, старыя крывавата-калекія вербы ў зеляніне маладога лісця, Верасава, што высунулася на касагор карычняватымі ад моху стрэхамі, жоўтыя, як укроп, ад цвету кляны, чорна-ружовыя ад набрынялых, нібы дзявочыя саскі, пупышак старыя, яшчэ прадзедаўскія ліпы. I свая, са знаёмымі, паточанымі шашалем сценамі хата, і бацька на дрывотні каля казлоў з пілою-аднаручкаю, з ружаватымі пілавінамі, што насыпаліся ў закарвашы.

А ці жывы бацька? Гарачыня шуганула, абняла па самыя пахі Міцю. I няўжо няма Прылуцкіх хутароў. Няўжо ўсё так несправядліва, так жорстка і нелітасціва адышло? Дзе ж тая вялікая боская праўда на свеце? Няўжо няма? Але ж свет — гэта вечнасць, бясконцасць і неспазнанасць. Нехта ж будзе жыць. Хіба ж можна вынішчыць жыццё?

Можна рашыць, знявечыць сябе, забіць суседа і брата, але нельга змяніць большае — павярнуць вясну на зіму. Усё роўна для некага будзе распускацца дрэва, і будзе свяціць ласкавае сонца, і вернецца гора, і шчасце, і ўсё пачнецца спачатку... Але ў тым новым свеце не будзе нас, як няма і тых, хто жыў, радаваўся і пакутаваў перад намі. Час сцёр іхнія імёны, зруйнаваў магілы, але ж пакінуў хоць маўклівыя каменні, шчарбатыя муры будынкаў, старавечныя кнігі... Малы, але напамінак, што ўсё было... Няўжо сухі і жорсткі мох даўнасці няшчадна і няўмольна ўкрые нашы імёны? I ніхто не будзе думаць пра той вялікі грэх, што нас няма? А хто ж на старых надмагільных каменнях будзе шукаць праўду і няпраўду?