Вячаслаў Адамчык - Голас крыві брата твайго

За імі падымала дзве вежы са злінялымі блакітнымі купаламі старая аблушчаная царква.

Сёння іх, батальён «навабранцаў», прыгналі спярша сюды, у царкву, а потым ужо на гарадскі брукаваны пляц, акружаны белымі двухпавярховымі камяніцамі. Яны, вясковыя хлопцы, так-сяк за два тыдні абвучаныя, не ўмеючы яшчэ як след адчаканіць вайсковы крок і аддаць чэсць, прымалі прысягу.

Выйшаўшы па чацвёра з шарэнгі, яны ставілі ў козлы вінтоўкі, падыходзілі да Камашылы і працягвалі ў купу рукі, над якімі трымаў паперу і, прыжмурваючы адно вока, чытаў з яе прысягу сам Камашыла.

Змучаны бяссонніцаю, недаяданнем, самы высокі і не толькі ў іхняй роце, а ва ўсім батальёне, Васіль Якута раптам пачаў бялець і хіліцца на Міцю. Леваю рукою Міця схапіў яго за рэмень і падпёр сваім плячом.

— Глядзі, якраз усю абедню сапсуе,— Камашыла спалохана падняў вочы ад паперы.— Ляснецца тут, як паненка.

— Мне кепска, цямнее ўсё ў вачах,— ледзьве паварушыў пасінелымі губамі Якута.

— I праўда самлее,— у Камашылавых працягнутых руках дрыжала папера.— Толькі ганьбы набяромся. Корсак, вядзі яго ў казарму.

Міця памаленьку, трымаючы з усяе моцы за рэмень і падпіраючы плячом, каб Якута не рухнуў, адвёў яго ўбок, а потым ужо і ў блізенькі завулак.

У халадку на цэментовых сходах цаглянай мураванкі, дзе была пошта і дзе шнураваў даўганосы ў чорнай пілотцы паліцыянт, Якута трохі акрыяў. Паліцыянт, паспагадаўшы, прынёс нават кубачак вады.

Міця, знайшоўшы спадарожную падводу з маўкліва-ўпартым і трохі зласнаватым фурманам, завёз Якуту да казармаў, а там ужо і завёў у санітарную часць, што займала невялікі аднапавярховы дамок з закратаванымі вокнамі.

Покуль з горада вярнуўся батальён, наседзеўся ў казарме і сам.

— Ну як? — убачыўшы Міцю, махнуў вялікаю з адтапыранымі вушамі галавою спацелы і зеленаваты-нездароўчы ў твары Камашыла.

— Здаецца, лепш яму,— засмяяўся Міця.— Доктар сказаў, каб трохі адпачыў.

— Параскісалі, як чарвівыя лупякі. А думаюць, мне лёгка? — Камашыла нахмурыўся, перакруціў Міцеў рэмень, паказваючы, што слабка зашпілены, адвёў свае вочы: — А нешта ж меўся табе сказаць... Але хібя потым... Даю да вечара звальнення. Ідзі пахадзі...

I Міця, не чуючы стомы, нават подбегам пад чорна-гузаватымі ясенямі пашыбаваў назад у горад, каб зайсці ўжо недалёка ад гарадскога пляца на Замкавай вуліцы ў цесную, не павярнуцца, з высокімі, ажно да столі, паліцамі беларускую кнігарню з тымі простымі, у жоўтых ці шэрых вокладках, але мілых, шчымлівых сваім непадкупна-родным словам кніжак. Як ён даўно не чуў шэлесту іхніх старонак, як даўно не задыхаўся ад шчасця, трымаючы ў руках танюткі і невядомы зборнік вершаў, што таіў у сабе неразгаданае хараство слова, ад якога, як ад касцельнага звону, ішоў мілагучны, што заміраў у вышыні, гук.

Як ён даўно не бачыў газет, не чуў іхняга свежага, што прыемна аддае газаю, паху.

Перасёкшы наўскос гарадскі пляц, дзе нядаўна маршыравалі навабранцы і дзе ў тахт мноству салдацкіх но'г бухаў пусты барабан і грымела аркестра, а цяпер млела распараная цішыня ды падцвіркваў каля конскіх куч верабей, Міця спыніўся перад тратуарам, дзе нязрушна ўрос у выбоісты брук шара-цэмянтовы з вастраверхім капелюшом слуп, на якім стракацелі старыя, парваныя ветрам, і новыя, нядаўна наклееныя афішы.

Сутулы мужчына ў шырокай пляскатай кепачцы, з падвязанаю да нагі выструганаю драўлянаю калодкаю і ружова-шчокая ў чорнай сутане манашка з акулярамі на задзірыстым носе, з белым, як снег, краёчкам хусткі, што шчыльна прылягала да лоба, уважна ўтаропілася ў наклеены на шурпатым слупе аркуш паперы з вялікімі чорнымі літарамі. Манашка раптам замахала перад грудзьмі жаўтлява-худою рукою і бязгучна заварушыла маршчаватымі губамі.

Чалавек нават міжволі гляне туды, куды пазіраюць іншыя. I Міця, абыходзячы шары цэмянтовы слуп у ласкутах абарваных афіш, павёў вачмі на чорныя і немалыя літары абвесткі, што, нібы градавая хмара, няслі нешта страшнае. На які міг спаткнуўся, замёр, як ад блізкага ўдару перуна. Нарэшце паволі, перасільваючы нешта нядобрае, перамешанае са страхам, падышоў бліжай да слупа.

Манашка, бліснуўшы чыстымі шкельцамі, падняла чорную голаў на Міцю і ціхенька пастаранілася. Закрактаў і, парыпваючы рэменем, які абвіваў калодку, адступіўся ад слупа немалады, бязногі мужчына ў пляскатай кепачцы, а Міця, чуючы, як падступае пад грудзі млявая гарачыня, пачаў душыцца ад чорных тлустых слоў: «З прычыны актаў сабатажу супраць нямецкае вайсковае ўлады (зносіны з бандытамі) расстраляны і спалены разам з будынкамі жыхары вёскі Верасава Дварчанскай воласці. Абавязак кожнага паведамляць аб бандытах.