Вячаслаў Адамчык - Голас крыві брата твайго

— Во як бывае,— зноў зашапацеў сенам Шайпук, варочаючыся і, мусіць, не даберучы сабе месца.

Каб перабіць трывогу, што брала ўсіх за хлопца, Вайтовіч пачаў расказваць смешную гісторыю пра папа з ксяндзом, што сядзелі разам з ім у наваградскай турме. Ён дробна і залівіста ірзаў, мусіць, рады і давольны са свайго расказу, але, убачыўшы, што Шайпук з Імполем маўчаць, сціхнуў сам.

Імполь прытаіўся, слухаў, як пагруквае, едка скрыпіць жалезам, сутаргава падрыгвае і хіліцца набок вагон, прабягаючы круты паварот, як пад саставам страшнай глыбокай прорвай грыміць жалезны масток, як прыцішвае або набірае скорасць паравоз. Думкі яго паплылі то да Хрысці ў Дварчаны, то ў Верасава, дзе бачылася састарэлая, збедаваная і зжоўклая ў твары і ад таго гэтакая непадступная і помслівая Алеся. I нечаканая дасада падымалася на Хрысцю, што і яна гэтаксама злая, задзірлівая і пякуча-куслівая, як пад восень муха, гэтаксама па-бабску ўпарта і неадступна. Роспач, як вялікая вада, шчымлівым холадам абдымала Імполя, і ён ужо не ведаў сам, перад кім з іх вінаваты. Сорам, ганьба, брыдкасць гнялі яго, і ён з салодка-пякучым адчаем, шкадаваннем папікаў і вінаваціў сябе. Здавалася непатрэбнай гэтая дарога ў такі страшны і шалёны час, у неразбярыху, з якой можаш не вярнуцца, як не вярнуўся шасціпалы хлопец.

На трэція суткі пад марасісты, нудна-шапаткі вясновы дожджык, ад якога нечакана і светла ўсё зазелянела, гружаны каровамі састаў нарэшце дагрукаў да Оршы. Патурзаўся, паскрыпеў на стрэлках і, здаўшы заднімі вагонамі ўперад, спыніўся ў глухім тупіку каля абгарэлага з чорнымі, прадзьмутымі скразняком проймамі дзвярэй і вокнаў доўгага цаглянага склада.

У загадзя збіты з дошак загарад пудкіх, змучаных за дарогу і схуднелых кароў мужчынам памаглі выгнаць з вагонаў па палогіх шчытах дзве маладжавыя кабеты ў шарых злінялых фуфайках і гэтакіх жа шарых з кутасамі тараноўках [19] Шарсцяная вялікая хустка. .

— З Украіны? — пыталася старэйшая з іх, чарнявая, прыглядаючыся да саматканых суконных фрэнчаў з нагруднымі кішэнямі і суконных з доўгімі адтапыранымі торбамі брыджаў, у якіх смешна і, мусіць, не па-тутэйшаму выглядалі Вайтовіч з Шайпуком.

— Ты не пытай адкуль,— насупіўся Шайпук, зачыняючы дзверы пустога вагона.— А пытай, што маю. Соль у мяне, мяняю на абутак.

— Харашо, мілянькія,— адазвалася другая, паўнагрудая, са спакуслівымі гладкімі лыткамі, на якія ўсё скоса зіркаў Вайтовіч.

— Тады ідзём,— падагнаў яе Шайпук.

— Адпрасіцца мне трэба,— азірнулся яна.— Начальнік недзе там.

— Надзюша, ідзі... Я тут ужо адна ўпраўлюся...— сказала чарнявая, стрыгучы вачмі на маладзейшага сярод мужчын Імполя.

Да зваротнай адпраўкі поезда, як сказаў, бліскаючы залатою каронкай і пасмехваючыся, ціхманы немец, аставалася чатыры гадзіны, але мужчыны спехам, каб не траціць лішне часу, вывалаклі з вагона і закінулі на плечы нялёгкія з соллю мяхі.

Шайпук папрасіў Імполя паддаць яму на другое плячо меншы, але таксама нялёгкі мех шасціпалага хлопца; абшарпаны чамадан, прывязаўшы папругаю за ручку, ён павесіў для раўнавагі на грудзі.

Чорнай, шапаткой ад вугальнага шлаку вуліцай, абапал якой у знявечаных садках тырчалі печы са шчарбатымі камінамі і валяліся пакарэжаныя жалезныя ложкі ды па незарослых яшчэ пажарышчах глыбамі ляжаў друз, яны падышлі да страхатліва-абгарэлай на верхніх вянцах і куртатай без сенцаў і даху хаткі. На абваленую столь, мусіць, былі пакладзены новыя бэлькі, а на іх ужо наскідвалі кавалкі ржавай бляхі, руберойду, лістоў старой уздутай фанеры. Ад чорнага патрэсканага ў вуглах зруба, здаецца, пахла пажарам, смуродлівым і чадным дымам.

— Мы летась ад бомбы згарэлі. На суседні хлеў упала,— сказала маладзіца, з цяжкім рыпам адчыняючы набрынялыя сырыя дзверы.

— А што, часта бамбяць? — Вайтовіч спыніўся перад цёмнаю пашчаю дзвярнога праёму, нібы думаючы, заходзіць туды ці не.

— Часта,— уздыхнула ўжо з поцемку хаты кабета.— Во ўчарашняй ноччу налёт быў. Што вы хочаце — станцыя, вузел.

— Ого, тут і да бяды недалёка,— засоп, пераступаючы парог, пад двума мяхамі солі здарожаны Шайпук.

У нізкай, абклеенай рудаватымі выцвілымі газетамі хатцы з высокага жалезнага ложка ссунула на пакарабачаную абгарэлую падлогу худыя выпетраныя ногі старая кабета.

Маладзіца маргнула ёй, і старая, накінуўшы на голаў вялікую хустку, сутулячыся, выйшла з хаты і неўзабаве, недзе з падвор’яў, вярнулася з «купцамі» — двума нізкімі, драбнаватымі мужчынамі і высокаю віднаю дзяўчынаю, што трымала ў руцэ белы, завязаны на два вузлы клунак. Яна развязала яго, і Імполь убачыў новыя, падкутыя гранёнымі шыпамі нямецкія чаравікі. Разуўшы свае, разбітыя, з вышчаранымі драўлянымі цвікамі неданоскі, на каравыя смярдзючыя анучы абуў гэтыя, салдацкія, і здзівіўся — яны прыйшліся якраз па назе.