Вячаслаў Адамчык - Голас крыві брата твайго

У тупікі да гэтых, наспех скалочаных дашчаных складоў з цяжкім жалезным лязгатам буфераў і свістком счэпшчыкаў падганялі пустыя саставы — кароў грузілі ў вагоны і адсылалі на фронт — згаладалым у акопах салдатам патрэбна было мяса.

Даглядаць скаціну — карміць ды паіць яе падрадзіліся местачковыя гандляры, найбольш тыя, хто накраў, не баючыся, што нарвецца на кулю, з былога яўрэйскага свірна шарай скамянелай солі, а цяпер мяняў яе на сала ды мёд, словам — на харчы, каб пусціць ужо іх на абутак ды адзежу.

Гэтая дарога за няпарнымі, садранымі з нямецкіх трупаў ботамі магла таксама каштаваць жыцця, бо вазілі кароў то ў далёкую Вязьму, то ў Рослаўль, трапляючы пад бамбёжкі, а потым, калі фронт прыблізіўся на Захад, дабіраліся ў разбіты, няшчадна спалены з шара-чорнымі каробкамі пустых камяніц, з белымі печамі і грубкамі на пажарышчах Віцебск.

Асцерагаючыся, што немцы могуць злавіць ды пакараць за накрадзеную соль, Янка Вайтовіч кінуў работу ў складзе і зрабіўся сталым памочнікам у немаладога, панурага немца, што суправаджаў кароў на фронт, кожны раз падбіраючы сабе ў помач трох-чатырох надзейных мужчын ды хлопцаў.

Цяпер ён, прынёсшы нават бутэльку каламутнай самагонкі, закаркаваную драўляным заткалам і неачышчаную ад карычневага сургуча, умаўляў Імполя кінуць цэнтральна-гандлёвае таварыства, ці як казалі дварчанцы, ЦТХО, і паехаць разам з ім у Воршу.

— Куды ён паедзе? — насцярожылася Хрысця, паглядаючы на аблыселага, у ценькім, нібы на птушаняці, пушку даўгаватую голаў Вайтовіча.— Хронт, кажуць, блізіцца...

— Яна кажа фронт...— крывіў п’янаватыя губы Вайтовіч.— А чула, што немцы ўвайшлі ў Венгрыю і Румынію?

— Я чула во іншае: казакі прыгналі ў Дварчаны прылуцкіх кароў.

— Мы тут пры чом? — Вайтовіч падняў шырокую ў горле і вузкую ў паяску чарку, калыхнуў ёю да Імполя, разліваючы на абрус самагонку.— Праўда, Імполь?

— Ды чорт ведае цяпер, дзе тая праўда! — Імполь выпіў і пацягнуўся рукою да нарэзанага брусочкамі ружаватага сала з любовымі паскамі.

— Мы не за праўдаю едзем, а па чаравікі... Глядзі, якія выменяў на соль,— Вайтовіч выцягнуў з-пад стала ногу і прытупнуў акутым нямецкім чаравікам з блішчастымі кручкамі на халяўцы.

— Ой, каб за гэтымі чаравікамі ды галавы не пакінулі,—

Хрысця падышла да акна і зашмаргнула пругкую накрухмаленую занавеску.

— Смерць у кожнага за плячмі. Калі захоча, то знойдзе, чаго дбаць,— адкусіў скварку і зачвякаў Імполь.

— Але не дай бог такой, як была ў Прылуках. Страхата не толькі бачыць, але слухаць пра тую смерць,— уздыхнула Хрысця і, абгладзіўшы чорна-паркалёвую спадніцу, прысела на рыпучы табурэцік зводдаль стала.

— Што казаць, гаркаты ды бяды на свеце хватае,— Вайтовіч доўга круціў перад носам у тлуста-слізкіх пальцах кароценька-шырокую, прысадзістую чарку, успамінаючы, мусіць, нешта сваё, балючае, потым прыстукнуў яе таўставатым донцам.— Ну, што ты мне паставіў? Хто такою чаркаю п’е? Хібя лякарства?

— Бяры маю,— нахмурыўся Імполь.

— А твая хібя лепшая?

— Сціхнеця! — павярнулася на рыпучым табурэце Хрысця.— А то Місан за сцяною чуе. Тэлефон сабе правёў. Зараз немцам і патэлефоніць.

— Баюся яго,— папярхнуўся самагонкаю Імполь.

— Глядзі, каб шапка ад страху не паднялася. Адважны.

— Можа, праўду кажа,— і памякчэў ад перасцярогі Вайтовіч.— Воўк сабакі не баіцца, але звягі наравіцца,— і ціха спытаў:— I што гэта за ён?

— Майстрам робіць на вузкай калейцы. Паскудны — усё падслухоўвае, усё віжуе за намі.

— Цяпер на кожнага зважай,— Вайтовіч шмаргнуў жменяю па тлустых губах, абцёршы іх, дакончыў гутарку:— Людзі помсцівыя ды хцівыя пайшлі. Падкусваюць адзін аднаго, як сабачукі. Але ліхата з імі,— ён перакінуў ногу праз заслончык, нібы знарок паказваючы свой новы чаравік у блішчастых гранёных шыпах і падкоўцы на абцасе.— Справу скончым, мусіць, так: я падмоўлю славака адпусціць цябе... Паслязаўтра едзем.

— Ой, і праўда, баюся яго адпускаць,— паднялася з рыпучага табурэціка і паправіла, абцягнула на сабе прыталеную з кароткімі да локцяў рукавамі баціставую блузку збедненая, трохі жаласлівая Хрысця.

Вайтовіч уважліва зіркнуў на яе і па асалавелых, прыгаслых карых вачах, па круглява-патаўсцелым, ганарыста-выпучаным жывоціку яе разгадаў і з нейкім нават нядобрым дзівам падцвердзіў сам сабе — цяжарная. I здзекліва ўсміхнуўся:

— Не бойся, не пакіну там яго.

— Абяцанага тры гады чакаюць,— Хрысця скрывіла падпухлыя з цёмным налётам губы.