Вячаслаў Адамчык - Голас крыві брата твайго

«Што гэта? Няўжо паліць будуць?.. Няўжо шукаюць запалкі?»

Рэпчыха яшчэ з той вайны, калі рабіла ў Дварчанах на нямецкай бойні, прыносячы дадому трыбухі і каровіныя пыскі, ведала, што значыць «штрайхгольц». Тады яна на ваганетцы вывозіла ў выкапаныя зводдаль бойні глыбокія ямы смярдзючыя вантробы. I за ёю нават падходжваў лупаваценька-бялявы і не брыдкі з твару немец, што рабіў на канюшні, даглядаючы сытых коней. I бог адзін ведае, што было б з гэтым немцам, каб яе, тады маладую ветраную дзяўчыну, не адшлёгаў папружкаю і не прагнаў з той нямецкай бойні ўстрывожаны бацька.

I цяперашні голас немца здаўся Рэпчысе чамусьці падобны да голасу таго маладога лупаценькага бялявага немца:

— Штрайхгольц!

«Пэўна ж, будуць падпальваць гумно, як падпалілі ў Лезьнявічах, во гэтаксама з людзьмі».— Рэпчыха сцялася і ад болю, што разрываў пашчэнку, праймаючы сэрца, і ад страху, што яна жыўцом згарыць.

Абдзіраючы калені аб халодны палушчаны ток, яна падпаўзла да жанчыны, што, прываліўшыся тварам да дошак, стагнала і курчылася, то выцягваючы, то падцягваючы пад сябе ногі.

Рэпчыха павярнула яе і ўбачыла бялявы ў жоўтых плямах твар цяжарнай маладзіцы — суседчынай нявесткі, што летась прыйшла на Прылуцкія хутары замуж недзе з далёкай вёскі.

— Ты жыва? — спытала Рэпчыха з перапалоху, болю і адчаю, забыўшыся нават маладзічына імя.

— Ой, якая вы, цётка, страшная,— у маладзіцы вырачыліся вочы.— Вы ўся ў крыві.

— Дзіва што,— Рэпчыха падняла руку і на вогненна-балючай шчацэ ўчула цёпла-ліпучую кроў.— Але ўцякайма. Пад падрубу, ці як... Бо згарымо, жыўцом згарымо. Няхай крые бог!

— Я, цётачка, во радзіць буду...

— Можа, ператрываеш?.. Можа, як уцячом...

— Буду радзіць, хоць мне і не пара. Вой!..— застагнала і затраслася ў сутаргах маладзіца, то падкурчваючы, то выпростваючы ногі.

— Во гарыць, дальбох, гарыць гумно,— азірнулася Рэпчыха на сухое патрэскванне і шум агню, што выпаўзаў з-пад застрэшка ў сярэдзіну гумна.

— Цётачка, пад падрубу лезце. Можа, уцячыцё.

— А ты, дзеткі мае?!

— Я ж не магу, у мяне рука прастрэлена і перабіта плячо. Як нежывое, адзервянела ўсё.

— Я ж памагу. Што ты, маладзіца?

— Не, цётачка, не. Ужо з дзецем сваім дайду тут, дзе ўсе.

— Божачка літасцівы, вунь агонь! — закрычала Рэпчыха, азіраючыся на клубок полымя, што віўся пад самую кладку гумна, злізваючы сівыя лапікі павуціння.

Яна перавалілася цераз пярыла і ў гарачцы, забываючыся пра боль, што камянеў у пашчэнцы, пра кроў, што залівала яе, папаўзла па леташняй, перацярэблянай мышамі саломе, да дзіркі, што свіцілася ў падрубе. Ткнулася лобам у сцяну і пачала грабці халодны сыпкі пясок, каб выграбці камень.

Па гумне ўжо віўся і пах старою саломаю гаркаваты лым.

Пад страхою гуло, як у вялікім коміне, а за пярылам на току нема ўскрыквала і з падвываннем стагнала маладзіца.

«Ах, божа літасцівы, яна, мусіць, родзіць»,— ткнулася назад да пярыла, але, убачыўшы полымя, што бушавала і вілося там каля дзвярэй, пад якімі ляжалі купаю пабітыя людзі, павярнула назад і нарэшце тут, у застаронку, на вышыні грудзей у сцяне згледзела забітае аполкамі аконца. Праз яго, мусіць, лазілі ў гумно каты і ўзляталі нясціся куры — свае і чужыя.

Рэпчыха, ловячы рукамі шурпатыя, патрэсканыя дзеравіны, ускарабкалася, паднялася да аконца і ў бяспамяцтве, у шалёнай гарачцы пачала адрываць закурэлыя пылам аполкі. Дзе ў яе знайшлася і сіла — са сцяны з балючым скрыгатам і віскам лезлі вялікія ржавыя цвікі.

Яна ўсунулася ў праломанае аконца, звалілася на затравелую зямлю і пад чорнаю хмараю дыму, што смуродзіў ужо гараным мясам, адпаўзлася ад гумна, пакідаючы на руні крывяны след. Рэпчыха нават не помнілася, што рабіла. Яе гнала нейкая страхатлівая, нечуваная сіла, што трэба ўцякаць, што трэба ратавацца ад агню. «Не дай божа згарэць жыўцом».

I яна паўзла разам з чорным дымам далей ад хутара, паўзла па кусцістым саладжавым жыце, што не завілося яшчэ ў трубку, покуль не знемаглася зусім і не звалілася ў разору. На нейкі міг яна зноў страціла прытомнасць, ачуняўшы ўжо ад агню — на галаве, прысмальваючы патыліцу, гарэла хустка.. Яна сарвала яе і, глытаючы едкі, смярдзючы дым, папаўзла далей у ялаўцовыя кусты. Ад гумна нязносна і моцна смуродзіла падпаленае мяса — там у гумне гарэлі пабітыя людзі. Там у пякельным полымі гінула з народжаным дзіцем суседчына нявестка.

«Вялікі божа, дзе ж які ратунак, дзе ж якая рада на гэтым свеце?» — Рэпчыха застагнала і ад болю, што хватаў за сэрца, і ад таго, што перажыла, што бачыла тады, калі яе Жэнік прывалок да калодкі раненага казака, што застрэліў суседчына дзяўча, каб адсекчы яму — няхай крые бог! — голаў,— і сёння, калі прыехала танкетка з немцам і хутары пачалі акружаць конныя казакі, зганяючы на выган людзей. I першае, што яна згледзела, усунуўшыся ў акно, як выгналі з Дабруковай хаты, як жонка з хлопчыкам цягнулі хворага на тыф, бяспамятнага ад гарачкі самога Дабрука.