Вячаслаў Адамчык - Голас крыві брата твайго

Міця, разглядючы на далоні пацямнелы, з чырвонай нітачкай рабавата-залацісты крыжык, сумеўся:

— Няўжо ён, той самы пазалочаны крыжык?

— Сцёрся ўжо, але схавай... Мяне бярог ад смерці і цябе зберажэ.

— Нешта выдумала,— Міця, не хочучы, запхнуў крыжык у кішэню.— I дзе ён цябе ўжо бярог?

— Там, дзе была мая смерць. На калеі... Хіба ты, Змітрычак, забыўся ўжо?

Ён зачырванеўся і ад брыдкасці, што распытаў не тое, і ад таго, што не браў талісмана:

— Даруй, Аляксандрачка, я незнакрок, я не хочучы... Зляцела з языка.

— Ат, перагораю,— і, распасцёршы рукі, як крыллі, з гэтай клятчатай хусткай, яна зноў абхапіла яго за шыю і пачала цалаваць у твар.

Абняўшы яе, зноў заплаканую, ён тыкаўся чуткімі губамі ў шорсткае брыво, і скроню са слізкімі валасамі, у халаднаваты яе лоб з бародавачкай.

— Беражыся. Не кажы нічога проці помслівых людзей. Кепскія людзі цяпер, страх і казаць,— яна адступілася ад яго і паправіла на плячах цяжкую суконную хустку.

— Ці я ўжо такі...

— I не прастудзіся. Тут во снег, зіма, а ў нас ужо сяўба. Авёс сеюць,— Сказала з гаркатою і схавала вочы.— А мой, сам ведаеш, як сабака каля рэзьні, у Дварчанаў круціцца.

— Забыцца пра яго трэба,— сказаў Міця і не паверыў чамусьці сабе, што кажа праўду, устрывожаны, уджалены рэўнасцю да Імполя.

— З вачэй можна прагнаць, а з галавы,— яна падышла да воза і аправіла, падтаўкла пад хлопчыкам суха-порсткую, шапаткую салому.

Памагаючы выкіраваць праз вузенькі з’езд на шашу непаслушнага, унароўленага каня, Міця прайшоў услед за возам, паціснуў Алесіну цёпла-мяккую, бязвольную руку і, вяртаючыся назад, каля паласатай будкі стрэўся з Камашылам. Той, заўважыўшы Міцю, выпнуў вастравата-тонкія губы, нягучна засмяяўся і грузна ўроскідку пайшоў насустрач, скрыўленыя боты з чуйным шоргатам тапталі збуцвелае лісце пад дзяркатымі абрэзанымі ясенямі.

— Ты яшчэ ўсё гневаешся, як маленькі,— падбіваючы каленьмі караткаваты нямецкі шынель, ён дайшоў да Міці і, наровячы, каб, мусіць, не прыкмеціў вартавы, падаў Міцю тоўста-халаднаватую руку.— А цябе мы, скажу, ледзьве выбавілі з тых дварчанскіх лёхаў. Балазе да казакаў не трапіў. Тады хто ведае, што было б. Тут іх, як молі, поўны Наваградак. Тысяч пяць будзе. У вёсках каля шашы стаяць. Ды пёс з імі, расказвай пра сябе.

— А што тут расказваць, бачыш сам, што робіцца кругом.

— Пытае, ці бачу? Не было і няма спакою на нашай зямлі,— загароджваючы дарогу і не пускаючы да брамы, Камашыла злавіў Міцю за рукаво: — Пройдземся.

— Ды я ўжо так забавіўся. Снег паслалі раскідаць за брамай.

— Нічога, управяцца і без цябе. Дарэчы, я сказаў, што забіраю цябе ў свой узвод,— Камашыла прыпыніўся, паглядзеў удалечыню на роснае, там-сям яшчэ ў плесні і не акрыялае пасля зімы жыта за снежнаю, разбітаю саньмі канаваю, на адзінокі прысадзісты дуб з рэдка-круглаю чорнаю кронаю і блізкі смутны шары хутар, акружаны крывымі, нізкімі яблынямі. Там на мокры пазелянелы плот лез і гаўкаў вялікі жоўты сабака.— Зірну во на гэты хутар і кожны раз успамінаю сваю хату. Гэтаксама садок быў... Ты ж ці ведаеш — спалілі.

— Хто? — Міця вырваў з яго ўчэпістай рукі сваё рукаво.

— Ты як маленькі... Свае. Хто ж?!

— Даўно?

— Летась... Праз гэта, пэўна, і бацька памёр: шампаламі ссеклі. За мяне. За мною ўсё палявалі. Раз нават прыскочылі, калі я ўдома быў. Нехта падкусіў. Не ведаючы, куды дзецца, я на бярэзіну залез. I не дагадаліся, не паднялі голаў. У хаце, у стопцы ўсё перапаролі, а голаў не паднялі. Во тады ў мяне на вачах бацьку білі. Якраз пад бярэзінаю. Я ж кажу, найбольш стараліся свае. Ім яшчэ адрыгнецца...

Ён перастаў чвякаць цяжкімі ботамі па раскіслай з прытоптанай чорнай травою зямлі, прыпыніўся, засоп у нос:

— Але нагаворымся потым. А цяпер ідзі збірай свае манаткі. I скажы, што цябе перавялі да мяне ва ўзвод.

— А што тут збіраць? — засмяяўся Міця, падмахнуўшы палатнянаю торбачкаю.— Дзве торбы маю, адну во з сушанымі грушамі, другую — з пэндзлікам ды брытваю.

— Балазе торбы ёсць, а ў торбу нешта знойдзем,— і Камашыла падміргнуў недаспаным вокам з чырванаватым бялком.

А вечарам ужо ў затхлай казарме, што пахла сапрэлымі ботамі, паказаўшы на пусты жалезны ложак поруч са сваім, што стаяў зводдаль ад салдацкіх, ткнуў Міцю адломаны кавалачак зманліва і смачна пахучай ад каляндры і кмену падсушанай кілбасы:

— З’ясі потым упоцемку пад коцам,— ён прысеў на рыпучы ад жалезных спружын Міцеў ложак.— Я тут, у Наваградку, з мацераю жыву. Перавёз яшчэ да таго, як спалілі хутар. Спачатку думаў прыжаніцца. Недзе з-пад Бугуруслана з Расіі тут ачуцілася адна шмара. Але ці возьмеш такую? Кажу ёй, звары булён, а яна пытае, дзе мяса. Нават не знае, што падсквараны картапляны булён можна зварыць без мяса. Але ліха з ёю. Як той казаў, абы шыя, хамут знойдзецца,— і падазрона азірнуўся.— Трэба неяк выратавацца ў гэтым пекле, падсцерагаць будзем адзін аднаго... Я гляджу, тут усе — то сват, то брат, то кум. Словам, людзі горнуцца адзін да аднаго. А мы што — лыкам шытыя? Пачуеш што, так падказвай, не таіся. Трэба ж нам ведаць, хто чым дыхае.