Вячаслаў Адамчык - Голас крыві брата твайго

Ці распазнаеш цяпер людзей! Які настаў час. Але ж калі чалавеку жылося лепш? Да нас — не, пры нас — не. Хібя пасля нас?.. Смешна гадаць і прыкідваць. Як мы горка і балюча раскайваемся, калі прыходзіць тое, чаго з такою прагай, адчаем і жаданнем даўно чакалі. Як горка і невыносна тады бывае на душы...

Міця не заўважыў, як паменшыў да горбачкі сіняватага чыстага снегу той шары вялікі курган, да якога яны падышлі з шуфлямі з гадзіну назад.

— Трэба ўзяць лом,— Самахвал дзярката шаргануў шуфлем па сінявата-бугрыстым лёдзе, ажно ў Міці па скуры прабег пякучы мароз.— Без лома тут не ўгрызеш. Я збегаю...

Вярнуўся ён скора і без лома, устрывожана-радасна крыкнуўшы:

— Наказалі паклікаць цябе.

— Куды? — Міцю зноў убачыўся той невялікі з усечаным вуглом пакой і жоўты з зялёным сукном канцылярскі стол.— У штаб, ці што?

— Патрэбны ты ў штабе, як у мосце дзірка,— засмяяўся Самахвал, прыскальваючы адно вока.— Бяжы, вунь за брамаю сястра чакае.

Міця, чуючы, як туга і хрустка парыпвае пад нагамі вільготны жвір, подбегам мінуў жоўта-цагляную казарму і задыхнуўся ад радасці — за перакрыжаванымі прантамі жалезнай брамы стаяў буланы з белай храпай і ноздрамі конь, выменяны Алесяй за адзежу яшчэ ў польскіх кавалерыстаў, ужо трохі змораны і падтупаны за гэтыя гады.

На возе, засланым малінава-стракатай, што калола ў вочы, новай радзюжкай, сядзеў хлопчык у вушатай шапачцы з брыльком.

Алеся, крышку горбячыся, у суконнай, у цёмна-зялёныя балонкі, накінутай на плечы хустцы, хадзіла каля ўспуджанага, нечым знерваванага каня,— ён, трасучы звінючымі цуглямі, ускідваў голаў і бэрсаў канюшыну, што ляжала на зямлі пад нагамі.

— Во, не дабярэш, што есці,— яна махнула рукою і перад яго задранай храпай з вялікім сінім вокам, што страхатліва і пудка паблісквала.

— Чым ты яго, сястра, угнявіла? — паказваючы вартавому, што ён ідзе за браму да воза, гукнуў вясёлы і радасны Міця.

— Відаць, вайсковы конь — не зносіць баб,— выскаліўся каля паласатай будкі сутулаваты, гадоў пад сорак, вартавы.

— Ай, божачка, няўжо ты, Змітрык? — ускрыкнула Алеся і, слізгаючыся па сатлела-гнілым і кіслым леташнім лісці, пайшла насустрач Міцю, перакасіўшы ў балючай слязлівай міне твар.— Ледзьве напытала цябе. Увесь Наваградак аб’ехала.

Яна абхапіла, абвіла Міцю рукамі за шыю і, падступаючыся, пачала цалаваць у шчаку.

— Зблажэў, божа мілы,— нарэшце адступілася, ловячы папушчаны рог вялікай, цёмна-зялёнай хусткі.— Адмяніўся, не пазнаць. Ды яшчэ ў гэтай адзежы... Але балазе жывы ды здаровы.

— I ты нейкая збедаваная,— ён паглядзеў на яе звялыя сіняватыя губы, з куточкаў якіх пярсцёнкам маладзіка разбегліся зморшчынкі.

— А вунь тых, што сядзелі з табою ў дварчанскай цюрме, казакі замардавалі. Няхай бог адносіць ды не дапускае, якое на свеце шаленства пачало рабіцца.

— I Царыка?..— абмёр душою Міця.

— Таго чорнага, насатага?.. Кажуць, услед за табою павязлі.

— Куды?

— Ці сённяшнім светам дапытаеш. Чуткі да пагалоскі ідуць,— яна абярнулася да воза, адкінула радзюжку і знайшла пад ёю белую палатняную торбачку, пашытую, мусіць, са старой кашулі.— Во груш сушаных табе прывязла і сухарыкаў, што напякла на мёдзе.

— А сама як жывеш? — Міця, развязаўшы, зазірнуў у торбачку, жменяю чарпануў цьмяна-карычняватых сухарыкаў і кінуў перад хлопчыкам на стракатую радзюжку.— I яго во ў гэтакую далеч пацягнула за сабою.

Учуўшы, што пра яго гавораць, хлопчык апусціў шарыя вялікія вочы, моргаючы выгнутымі густымі вейкамі. Нешта Імполева было ў ім і чужое для Міці. Міця заўсёды раўнаваў сястру да патайнога, да ненавіснага яму Імполя.

— Пытаеш, як жыву? — у Алесі сутаргава ўздрыгнулі губы, балюча сцяліся, яна пракаўтнула даўкі камяк і нарэшце сказала праз слёзы: — Во з ім... Гаспадар расце. А далей ужо сам знаеш...

— Ды знаю...— уздыхнуў Міця, успамінаючы Дварчаны, тое акно ў чужой хаце, за якім мільгнуў і знік Хрысцін перапалоханы твар.— Бацька як?..

— Па табе гаруе. Пра нейкія сны, пра чорныя і шэрыя пташкі, што сняцца яму, расказвае. Навін, кажа, шмат чорных будзе.

— Навіны-то, праўда, чорныя. Невядома, калі вырвуся дадому,— Міця туга зашмаргнуў торбачку, падмахнуў ёю.— Але чаго гараваць, кормяць ды адзяюць во.

— Можа, калом у горле тая яда стаіць, а ты мяне суцяшаеш, Змітрычак,— і, азірнуўшыся на вартавога, Алеся вышмаргнула з-за пазухі плюшавага пералівістага чорнага сачыка, перашытага з даўнейшага, яшчэ з дзявочага паліто, нешта сціснутае ў жмені.— Я табе мамін крыжык прывязла. Нават у касцёле яшчэ раз пасвянціла яго. Схавай і беражы. I ён цябе берагчы будзе.