Вячаслаў Адамчык - Голас крыві брата твайго

— Людцы, ратуйце, людцы-ы-ы!

Іх, дванаццаць вязняў, пазарастаных хто чорна-сіняй, хто рыжавата-залацістай шчацінай, што сядзелі ў аслізлым, затхлым падвале, дзе пахла нявыветраным, чарвівым салам, белай мураванкі, якую трымаў нядаўна расстраляны немцамі кручаны гандляр Станчук-Дранчук, штодня выганялі за пажарную вышку капаць катлаван для нейкага будынка, па местачковых чутках — турмы, што мелася адысці казацкім сотням паходнага атамана Паўлава.

Зямля ў засені старых кляноў трымала яшчэ лёд, ніжай за ржавым пяском ішла цвёрдая ўкамянелая гліна, а глыбей — лабатыя каменні, якія трэба было выбіваць ломам.

Сёння ім, пецярым, астатніх пагналі на чыгунку разгружаць тодаўцам цэмент ці дашчаныя шчыты, дастаўся вялікі, што сядзеў якраз пасярэдзіне ямы, выставіўшы седлаваты, як конскі зад, пудоў на пяць, ружовы камень.

Падкапаўшы і падважыўшы ломам, яго вывернулі так неспадзявана, што Міця толькі пад нечы крык: «Го, сцеражыся!» адно паспеў адскочыцца. Але ўсё роўна, перакуліўшыся, ружаватая глыба прыхваціла нос чаравіка, няшчадна-балюча прышчаміўшы і ледзьве не раструшчыўшы вялікі палец.

Міця, скрыгануўшы зубамі, адно ціха перакрывіўся.

Пасінелы ад холаду, што шморгаў усё пад носам шарым закарвашам чорнага шыняля, паліцыянт Пясэцкі, зазіраючы, як певень, адным вокам у глыбокую яму, шалёна-радасна зарзаў:

— Можа, каго задушыў?

— Не-е-е! — не ведаючы, што ён гідуе, гукнулі з ямы.

— А я думаў, аднаму ўжо капец. Менш і клопату на аднаго было б.

— Які ж клопат, пускайце дадому,— азваўся смуглявы, падобны да цыгана, мужчына, што накульгваў і крывіў у хадзе ступню.

— Куды спяшаешся? Каму вісець, той не тоне,— цыркнуў слінай сюды, у яму, помсліва-злы Пясэцкі.

— А што з намі будзе? — абапёрся на лапату і падняў свой гарбаваты нос трохі як перапуджаны гэтай навінай Лаўрын Царык.

— Я ж і кажу: сёння здароў, а заўтра роў,— Пясэцкі злавіў рукою прыклад вінтоўкі і падтрос яе вышай на плячо.— Але менш гавары. Работы па вушы. Камень даставай!

— Камень без вяроўкі не дастанем,— абцёр рукавом парны лоб, на якім двума чарвячкамі віўся і збягаў пот, смуглявы, падобны да цыгана мужчына.

— Ха-ха-ха, вяроўкі,— зноў цыркнуў слінай Пясэцкі.— Каб хацеў вас павесіць і то не знайшоў бы.

— Падысці ў блізкую хату і папрасіць,— падказаў смуглявы мужчына.

— Я пайду па вяроўку, а вы — хто куды...

— Можна паслаць каго з нас.

— А ён вернецца? — Пясэцкі крутнуўся на задніку.— Хаця можна... Корсака вунь. Не вернецца — Чэсю возьмем у заклад.

— Ідзі,— падміргнуў Міцю лупаватым карычневым вокам Лаўрын Царык.— Можа, стрэнеш каго. Можа, хто свой надарыцца...

Міця ўсімі грудзьмі ўздыхнуў на міг, стаўшы, як на страмёны, на сашчэмленыя рукі двух мужчын, вылез з гліністай азызлай ямы. Нечаканаю воляю вясновы вільготны вецер дыхнуў у спацелыя грудзі, свежым холадам казытнуў шыю.

Мястэчка было за раўком. Пад старымі ружаватымі хвойкамі, што палахліва адступіліся ад пясчанага касагора, бялелі першыя атынкованыя хаткі.

Наўпрасты, калі прабегчы да касцельнай, за паўкіламетра будзе Паштовая, там — ашалёваны, з аблушчанай карычневай фарбай, з выбітым аконцам, дзе заўсёды сядзіць пара насцярожана-палахлівых шызых галубоў, Грабянкоў дом — дом Чэсі, Але ці ўдома яна?

— Давай не думай,— лілова-чорнай руляй вінтоўкі Пясэцкі штурхнуў Міцю пад лапатку.

I Міця, нават забыўшыся, што шчыміць і ные прыдушаны палец, зашастаў па чорным леташнім крываўніку.

Адным, здаецца, махам узбег па вільготна-ліпкай, што паскрыпвала пяском, дарозе на стромы груд, дзе мякка і густа шумяць, адхіляючыся ад падточанага сыпкага берага, круглаверхія з тоўстымі, пакручанымі, як раматусам, лапамі старавечныя хвойкі.

Далей, за імі, у маладым падлеску, у круглых, як насенны кутасік у цыбулі, ялаўцовых кустах, велічна і ўзнёсла падымалася ружаватая, з шыза-зялёнай і маленькай ад вышыні кронай, задумлівая, з нейкім сваім, непадступным гонарам хвойка.

I Міця задыхнуўся, успомніўшы зіму, глыбокі снег, непраглядна-сівую кудасу, трэск разгайданага галля і сушняку, і яе, цёпла-пахучую Чэсю. Даверліва і аддана-мяккую вільгаць яе вуснаў, яе глыбокі і захватліва-парывісты, балюча-стомлены, сутургаваты ўздых...

Як ачаравала, як перайначыла і абвеяла зіхатліва-радужнай яснасцю свет гэтая першая блізкасць.

Міця завярнуў на цвёрдую сярод вузлаватых у нарасцях белай смалы пераплеценых карэнняў вузкую сцежку, што ўмела роўненька бегчы між непрыступных камлёў сосен. Ногі заслізгаліся па карычняватай, летась увосень нацярушанай ігліцы.