Вячаслаў Адамчык - Голас крыві брата твайго

На першым, без драбінак, возе, звесіўшы шарыя абшморганыя чаравікі, сядзеў нахмураны і задуманы Улас Корсак.

На другім, які цягнула, трохі накульгваючы на заднюю ногу, каштанавая, шырокая ў крыжы і персях кабыла, падымаў свой шыракаваты нос і кісла ўсміхаўся, мусіць, украдкам ад хатніх прычасціўшыся дзе-небудзь у стопцы ці пограбе шклянкай самагонкі, Язапат Змысла.

— Што тут маем дзяліцца, га, мужчынкі! — ён чухаў свой худы, зарослы вострай сівай шчацінай падбародак.

— Яно так, усе пад гэты крыж ляжам — і польскія, і рускія, хрышчоныя і нехрысці,— аказаўся малады ў пакамечанай, нібы яе жавалі цяляты, кепцы мужчына з Прылуцкіх хутароў.

— Няма чаго гарадзіць,— абсек яго, падпяразваючыся нешырокай, зрэзанай пілой Марцін Ваўчок.— Я ў гэтыя крыжы не веру. Але не такі пісіміст, як ты.

— I што ты з сябе ўсё выдумляеш, га,— рагатаў Язапат Змысла.— То фэйчар быў, то цяпер — пасіміст.

— Гэта ён па-вучонаму ўсё закідвае,— не азіраючыся сюды, на заднюю падводу, аказаўся нарэшце Улас Корсак.

— Тады хай скажа, што значыць па-нямецку Forstschutz?

— Не знаю,— пакруціў галавою Марцін Ваўчок.— Знаю іншае: Frontmachen — стойка «Во фрунт!». Во так: — Ваўчок спыніўся, выцягнуў рукі ўздоўж цела і, збіваючы шараю леташнюю траву, прыстукнуў абцасамі.

— Ат, халера на цябе,— засмяяўся Корсак Улас, выкіроўваючы каня за гумны, да шашы.— Усё дзяцінішся. Век зжываеш, а ўсё як маленькі.

— Так я скажу,— падбег да Корсакава воза малады худаваты мужчына на нягнуткіх, як у старога, і цыбатых нагах.— Лясная ахова. У Дварчанах чалавек дванаццаць набіраецца.

— Х-э-э,— пакруціў галавою Язапат Змысла, услед за Корсакам падганяючы сваю клыпатую кабылу. I будуць лавіць нас?

— Чаго нас,— падцвельваўся нехта з купкі мужчын, што ішлі за падводамі.— У цябе забяруць бельгійскую кабылу, і досіць.

— Гэтую жывёліну ледзьве жывую нямцэ ў кустах пакінулі... Я во выхадзіў. I да жарабца звадзіў.

— Глядзі, разжывешся. Га-га-га!

— Досіць выскаляцца,— не ўтрываў і крыкнуў нарэшце на мужчын Улас Корсак.

— Ты не крычы, а паганяй там.

— І праўда, корпаецца як сляпы ў торбе.

_ Вот менцяць языкамі,— плюнуў сабе пад ногі Корсак і ўжо кіўнуў галавою да худаватага мужчыны на нягнуткіх цыбатых нагах.— Расказвай, Валодзя, што меўся нам расказаць.

— А што тут расказваць, зноў будуць браць мужчын.

— Што ні ліхата, то ўсё на нас,— уздыхнулі ў купцы мужчын, што ішлі ўслед за Корсакавым возам.

— Праўду кажуць, ты за мора, а за табою бяда і гора.

— А нашто куды хадзіць,— на камені заскрыгатаў, падскочыў і падкінуў Язапата Змыслу пусты воз.— Не шукай бяды, яна цябе знойдзе. Вунь уланаўская маладзіца знайшла смерць на шашы.

— Як?

— Шашу баранавала, а там міна якраз.

— Кажуць, пагоняць і нас з боранамі шукаць падкладзеныя міны.

Дзве чароды мужчын, што ішлі каля сваіх вазоў, раптам захлынуліся ад даўкага ў горле камяку. Моўчкі глядзелі на белаватую, у цёмных, зацярушаных ужо блізкім змрокам выбоінах не рамантаваную пасля зімы шашу. Над ёю спляталася карычневае голае вецце смутных, абветраных бярэзін.

За шашою, за дашчаным пераездам, што быў усланы між іржавых рэек глухой калейкі, у якой ужо з паўгода як партызаны спалілі дэпо, не ныў і не адзываўся грукат жалезных колаў, акрыяла і чуйна пачала зеляніць збляклая за зіму рунь. Недзе за грудком у прымрэлай цішыні з ясна-ружовым небам падсвістваў заяц.

— От ты халера, бяда бядою, а яму жаніцца трэба,— засмяяўся Ваўчок, паказваючы рукою на чорныя грывы быльнікавых межаў, што падымаліся туды на груд.— Заяц во зайчыху кліча.

— А што ты думаў. Кожнае дыханне любіць папіханне.

— Во да чаго звялі гутарку,— махнуў пугай Улас Корсак.

Конь фыркнуў і пайшоў трушком. За ім подбегам зашаркалі чаравікамі мужчыны. У нялёгкіх, падшытых тоўстымі кавалкамі апоны хадаках смешна ступаў Марцін Ваўчок.

З-за грудка шчарбатым грабянцом падымаўся малады, падсеяны яшчэ перад першаю вайною хвойнік. Чатыры гектары яго дзяліліся на шэсць верасаўскіх гаспадароў; на крыжы па хвойцы адшкадавалі стары Пыцель і Язапат Змысла.

Няспелая маладнічына непрыдатная была не толькі на будоўлю, але і на крыж, ды старалесіну з дубам немцы высеклі ў тутэйшых лясах яшчэ за тою вайною, і хочаш не хочаш, а верасаўцам прыйшлося ехаць па тонкія, як верацёны, хвойкі.

Перад вёскаю, распасцёршы дзве перакладзіны-крыжавіны, нязносна стаіць яшчэ прадзедаўскі дубовы крыж, але каб адхіліць раптоўную і страшную бяду, што кулямі, агнём і нечуванымі хваробамі нішчыць людзей, трэба ўжо рабіць і рупіцца, як робяць усе блізкія і далёкія вёскі,— ставіць новыя крыжы.