Вячаслаў Адамчык - Голас крыві брата твайго

На сярэдзіне другой паласы чорнымі сходцамі ламаліся доўгія радкі. Над імі тлуставата чарнелі не вельмі зразумелыя для Міці два словы з латыні.

— Momento mori,— прачытаў і трохі сумеўся Міця.

— Не ведаеш, як перакласці?

— Mori — смерць. Здаецца, так?..

— Ага, помні аб смерці,— Царык заварушыўся, і пад ім пачала страляць звінючымі спружынамі разбітая канапа.— Але ты чытай услых, каб чуў і я.

Міця паволі, расцягваючы словы, пачаў чытаць. А Царык, сцішыўшыся, падпіраючы рукою лоб, слухаў і, калі Міця скончыў, паківаў галавою, не падняўшы вачэй:

— Страшна, але ж праўдзіва напісана: «Жыццё — нішто, як смерць, а смерць — жыццё».— I Царыкава рука злавіла за локаць і сціснула Міцеву руку.— Каб гэта напісаць, мусіць, таксама трэба нямала адпакутаваць. Праўду ж кажуць, хто перажыў свой боль, той зразумее чужы. Але чаму ж чалавек не шануе і не шкадуе чалавека? Чаму ж адсякалі голавы ды на калкі насаджвалі... уздоўж дарог. Так звеку было.

За акном ужо зашарэўся вечар. Нанач браўся і дужэў марозік. Высока падняліся і разарваліся цяжка-густыя хмары. На небасхіле, дзе сінеў край чыстага неба, то сінім, то ружаватым водсветам слязілася нізкая зорка.

Царык, згледзеўшы, што Міця цікуе ў акно, схіліў набок сіваватую голаў, прымружыўся, убачыў невысокую, што міргала калючым святлом і плыла, здаецца, сюды, да акна, пераліўчатая, як кропля расы на траве, бойную зорку і падняў палец:

— Во яна — сведка ўсяго, браце. Зорка Сірыус. На яе яшчэ кажуць Соціс, што азначае «зіхатлівая». Яна з’яўляецца ўвосень, калі ўваходзіць пасля паводкі ў свае берагі Ніл.

Тады егіпцяне пачынаюць сеяць ячмень. У прыродзе, браце, усё звязана... Улетку на семдзесят сутак гэтая зорка знікае. Цікава?..— рады, што здзівіў Міцю, заварушыўся на ржавай канапе Лаўрын Царык.

— Цікава,— прыхаваны смех торгнуў Міцевы губы: брала дзіва, што з Царыкавай душы не выветрыліся наіўная чалавечая дабрата і дзіцячая шчырасць.— Але мне пара...

— Куды гэта?

— Дахаты.

— Вот яшчэ,— Царык злавіў Міцю за рукаво.— На ноч гледзячы. Маці, чуеш? — Царык абярнуўся і, трасянуўшы валасамі, крыкнуў за перагародку: — Дадому хлопец рвецца!

Бразнуўшы посудам, недзе з кухні аказалася, а потым і выйшла, падвязваючы жоўтай у сінія яблыкі хусткай растрапаныя валасы, расчырванелая ў твары і такімі ж чырвонымі, закасанымі да локцяў рукамі Царычыха:

— Гэтакім ліхім светам... Адумайся, хлопец!

— Праўду кажа. Нарвешся яшчэ на якую варту ці засаду. Хто цяпер упоцемку будзе разбірацца,— Царык упёрся абедзвюма рукамі ў канапу і цяжка ўстаў.— Пагамонім яшчэ. У мяне таксама нешта выхавалася.

— Досіць піць! I так налімоніўся! — прыкрыкнула ўжо на Міцю: — Ідзі, хлопец, за мною! Пасцялю ў тым пакойчыку, дзе спаў. Помніш?

— Чаму ж не,— засмяяўся Міця, прыгадаўшы, як колісь Царычыха, калі ён кватараваў тут, прыбягала перад сном праверыць, ці выключыў ён лямпачку.

— Кладзёмся мы рана. Электрыкі ў хаце няма. Як партызаны падарвалі на электроўні дынаму, так і няма. Ужо трэці тыдзень. Немцы аж шалеюць. Але што ім. У іх свае маторы ёсць. Нябось у шпіталі і на вакзале гарыць электрыка.

Яна скоранька заслала ложак і скоранька выйшла са сцішнага, прапахлага нафталінам пакойчыка, дзе ўжо затухала рэдкае святло вясновага вечара.

I Міця не паспеў яшчэ легчы ў чыстую, што пахла сыраватымі, зляжалымі ў камодзе прасцінамі, як ціха, але ўедліва заскрыпелі дошкі падлогі і ў пройме дзвярэй здушана зашаптаў Царык:

— Не спіш?

— Не,— Міця зноў пачаў лавіць і зашпільваць у расхрыстанай кашулі гузікі.

— Я тут,— Царык выцягнуў з кішэні плескаватую з закручанай накрыўкай-чарачкай бутэльку,— са сваёй ялаўцоўкай. Пяршак, настоены на ялаўцовых ягадах. Куды лепш за які-небудзь джын. Каштаваў?

— Не йдзе яна мне.

— Змушаць не буду,— Царык адкруціў каўпачок-чарачку, набулькаў у яе.— Тады я прычашчуся сам.— I, задзіраючы голаў, перакуліў чарку, закалаціўся.— Як агнём смаліць. Дзіва што — пяршак. Дарма адмовіўся. Але як сабе хочаш... Тады слухай.

Міця прыўзняўся на крэсле, павярнуўся да Царыка.

— Я ўсё талкую пра магістрат, управу тую. Можа, усё ж пайсці туды нам?

— Як — нам? — нешта падняло Міцю з рыпучага, як крохкі снег, крэсла.

— Удвом, я думаю.

— Дзеля чаго?

— Зберагчыся трэба. Мая не ўсё табе сказала. Гатуюцца спісы на арышт.

— Кім?

Учуўшы Міцеў перапалох, Царык марудна выдаў сваю таямніцу:

— Ды тымі ж казакамі... Вядома ж, ім памагаюць свае, тутэйшыя.

— Свае не пашкадуюць нас і ў магістраце. Помніце, як згінуў старшыня воласці Саўка Аўсянік. Нехта падкінуў у жандармерыю дакументы... I немцы яго за каршэль.