Вячаслаў Адамчык - Голас крыві брата твайго

— Імполька, ты?!

— Я, Хрысця,— здзіўлена і неяк нясмела адклікнуўся ён.

— У якой ты камеры? Я — у пятай...

Але ні яму, ні ёй ужо дагаварыць не далі. Хрысці ў плечы раптоўна стукнуў прыклад вінтоўкі, і яна, разбіваючы ў кроў калені, упала на халодны, настылы брук і папаўзла, балюча скрыгочучы зубамі.

— Не ўставаць! Паўзці на коленках! — гнюсява, у нос, над ёю зашыпеў азвярэлы паліцыянт і зноў ударыў Хрысцю прыкладам.— Тут не адведзіны, што цалавацца будзеш, тут пацалуеш хібя сырую зямлю.

Ужо ў камеры, на вузкіх, збітых з тоўстых дыляў і састаўленых упрытык двухпавярховых нарах (Хрысціна месца якраз знізу), да Хрысці ўпоцемку падсела гарбаценькая з доўгімі рукамі маладзіца, сцішана спытала:

— Цябе ракам не гналі праз надворак?

— Гналі,— перамагаючы боль і сорам, што яшчэ не ачах у душы, адказала Хрысця.

— Сліж гэта. Свой. А здзекуецца горш за немцаў. Немцы гэтага не твораць, што робяць свае.— I, трохі счакаўшы, падсунуўшыся бліжай, ужо дыхнула гарачынёю ў самае вуха:— Ты, кажуць, з мужыком?..

— З мужыком,— залекацеў ад дасады Хрысцін голас: ёй раптам падумалася, што робяць у той сутарэні з Імполем. Няўжо б’юць? Няшчадна, жорстка, брыдка, як білі і катавалі яе.

— А я во яшчэ і незамужняя,— пажалілася гарбатая маладзіца.— Трыццаць ужо чацвёрты год пашоў. Адна жыву... Адна як паляц. Калі-кольвечы здаралася быць у Ахонах, то бачыла Базылёву хату, што з краю вёскі стаіць?

— Не, не была.

— Лясок блізка, таму і заскочаць тады-сяды партызаны. А гэта на згоне зімы было — якраз казакаў ліха прынясло. I на табе — падцікавалі, як партызаны шнурком праз мой надворак у лес беглі. З таго дня і пачалося пекла. Казакі акружылі хату, прыставілі мяне да сцяны, і кажы, якое маеш з партызанамі знашэнне. Білі бязлітасна, няхай бог адносіць. А потым пасярод вёскі яму выкапалі, сагналі людзей і мяне ледзьве жывую перад гэтай ямай паставілі. Ізноў пытаюць: «Кажы, якое знашэнне з партызанамі мела». А я пакланілася людзям і кажу: «Ні ў чым не вінавата. Ніякага знашэння ні з кім не мела і не маю».

Маладзіца прыслухалася, ці не чуюць іншыя, і зноў са смуткам загаварыла:

— Сама з сябе дзіўлюся, якая я трывушчая. Колькі пакуты перажыла... Ці, можа, звыклася. У казацкай турме было горш. Там клалі на дыбу, такую лаву на жалезных ножках і, прывязаўшы, секлі нагайкамі. У мяне яшчэ рубцы не сышлі... Адсюль у Нямешчыну вывозяць. Толькі во мяне, калеку, не ведаюць, дзе дзець. А цябе — у Нямешчыну... Чуеш?

— Чую,— ледзьве адазвалася Хрысця.

— Тут у мяне гаршчочак з падсмажанымі картоплямі стаіць. Учорачы сваякі прыняслі. Можа, паясі? Сілы трэба берагчы. Чуеш?

Але Хрысця не аказвалася, адчай агортваў душу, ад болю, што ныў у целе, заходзілася і сціскалася сэрца і трывожныя думкі кружыліся роем пра свой з Імполем лёс. Няўжо праўда іх павязуць у Нямеччыну? А што чакае там? Прымус, няволя, чужына? Ці зноў турма?

У камеры пад столлю нечакана і калюча, пырскнуўшы ў вочы жорсткім, як пясок, святлом, загарэлася вялікая лямпачка, і на жалезных акутых дзвярах загрукала цяжкая, звараная недзе ў кузні з вялікай ручкай засаўка.

Прыадчыніўшы рыпучыя дзверы, у камеру гукнуў тоўсты басавіты голас:

— Амільянчык Леанарда!

Потым, памарудзіўшы, яшчэ раз:

— Сакольнік Маня!

З кутніх далёкіх нараў паволі, угнуўшыся, нібы супраць глыбокай вады, прайшлі да дзвярэй з калматымі злямцаванымі валасамі і жаўтлява-бледнымі ад страху і бяссонніцы худымі тварамі дзве роўныя, нібы блізняты, жанчыны. З іхніх худых клубоў спадалі доўгія шарачковыя спадніцы, і кабеты ішлі, трымаючы іх абедзвюма рукамі за пояс.

Калі акутыя дзверы цяжка, нібы хаваючы на той свет усіх, з іржавым скрыпам прыстукнулі, а пад столлю разарвалася, лопнула цемнатою лямпачка, гарбатая кабета зноў павярнулася да Хрысці.

— Гэтых, мусіць, за кашары на расстрэл,— і са смуткам дадала:— Туды прывозяць раненька, толькі пачынае світаць, разам з жаваранкам.

Хрысця заплюшчыла вочы, уявіўшы ясна-ружовае на ўсходзе неба, белую намітку вострага месяца, высокую тоненькую песню жаваранка і халодны ранішні строкат аўтаматаў. I падумала раптам: няўжо можна памерці пад гэтую чыстую ранішнюю песню жаваранка? А потым схамянулася — і за што, за які грэх прыняць смерць? Адзін хіба ёсць — перад Алесяй, што адбіла Імполя, злюбілася з ім. I перад богам, што пабраліся без шлюбу.

Да высокага, карычняватага ад пакосту дома з круглымі ў франтоне вокнамі і белымі мураванымі слупкамі, што падпіралі балкон у фігурных балясках, Міця прыбег хмурым дажджлівым ранкам, адпрасіўшыся ўсяго на паўгадзіны ва ўзводнага Камашылы.