Андрасюк Міхась - Фірма

— Няма Казіка. Не далей як учора ў “Жамчужыне” сядзелі ўтраіх... значыць я, Казік і Казікаў цесць, а сёння Казіка няма. І цешча ягоная — удава таксама... Піва заказалі... а там прыпынак аўтобусны недалёка. І раптам — страляе нехта, не страляе. Грук пранізлівы. І пабег Казік з цесцем глянуць, што такое робіцца. Потым высветлілася, што гэта паліцэйскі выйшаў пастраляць сабе крыху на аўтобусным прыпынку. І няма ўжо ні Казіка, ні ягонага цесця. Нат піва дапіць не паспелі. Жыццё — гаўно!

У бары робіцца маркотна.

Куфлі апаражняюцца яшчэ, але піва, запраўленае нейкім дзіўным сумам, не смакуе ўжо як раней. Той-сёй адстаўляе пасудзіну, падцягвае нагавіцы і, пастаяўшы хвіліну, кіруецца ў дзверы. Яшчэ некалькі хвілін і бар выплюне апошняга госця, а вуліца захопіць усіх і панясе каго куды. Адных завядзе ў хатні ачаг, іншых у нейкі падазроны прытон. А яшчэ іншыя будуць да белай раніцы вандраваць доўгімі вуліцамі і зоры лічыць дарма, бо гаснуць яны і распальваюцца без канца і пачатку.

(Лета, 1997)

Вось табе і дзіва — адною клямкаю адчыняеш усе дзверы. Ніякіх шыфраў, ніякіх ключоў, ні тайных замоў, от, звычайная, паспалітая клямка, мізэрны вынік серыйнай вытворчасці. Сотні такіх клямак у блёках, у крамах, у школах. Пабліскваюць у промнях сонца, заахвочваюць холадам срэбнай гладкасці і дастаткова працягнуць руку, каб праверыць, што хаваецца з другога боку. А за дзвярыма ўсё можа быць. Чакае там твая дзяўчына, прыгожая ад свежай, толькі што развітай маладосці, або паліцы, выгнутыя ад таннага віна, як пропуск у свет дарослай самастойнасці, а, можа быць, і настаўнік нямецкай мовы — дужа пажылы дзядзька, зіма-лета апранашаны ў тры кашулі, пяць пінжакоў і сам чорт ведае ў што яшчэ.

Круціш, блытаешся, шпрэхаеш няўмела, а дзядзька глядзіць на цябе з за масіўных акуляраў і яго вочы, павялічаныя крывізной лінзаў, яшчэ больш пашыраюцца ад шчырага здзіўлення.

— Зэц дыш, цвай, — кажуць агромністыя вочы. — Лернэн, ву-чыц-ца! Іначай — з чым у Еўропу?

Робіш загаданае “зэц дыш” — абавязкова побач хлопца — бо зрабіць “зэц дыш” ля дзяўчыны — самы вялікі, самы смяротны, самы незмывальны грэх. За адну парту — адзін пол.

Дзіўная, як на сямідзесятыя гады дваццатага стагоддзя, педагагічная логіка, але пан дырэктар кажа, што дзядзька зусім нармальны, прынамсі, на свой узрост. Семдзесят заўжды разумнейшае за семнаццаць. А вам якраз семнаццаць і, зарыентаваўшыся ў чым справа, нават апошні разява ўсаджваецца пад бокам класнай прыгажуні, а працэс вяртання да прадбачанага парадку паглынае тры чвэрці ўрока нямецкай мовы. Так і быць. На халеру табе гэтая мова! Ты — славянін і Еўропа пабразгвае табе бруднымі міскамі ў кухнях элегантных рэстаранаў. Хіба што — як дзед — застукаеш у дзверы калашом або дулам танка Т-34, але навошта тады ўсякія “эншульдыге бытэ” і другія цацы-цацы. Немцу скажаш: Давай пад стенку! — А ягонай фраў кароткае: Лажысь! А калі б яна не зразумела, пакажаш вядомы міжнародны жэст: сагнутая ў локці рука, далонь у кулак, а ўсё разам працуе, бы поршань рухавіка ўнутранага згарання. І яна зразумее. Усе жанчыны свету дасканала разумеюць гэты жэст, асабліва — калі ты смярдзіш спіртам і накіроўваеш у іх грудзі ствол аўтамата. Кладуцца, каб з высока задзёртымі спадніцамі пакутаваць за радзіму, міністраў і свой жаночы род.

А тут адна клямка, кавалак металу, выгнуты ў прамы вугал, адчыняе ўсе дзверы. І трэба толькі, каб гэты звычайны кус металу быў якраз у тваёй кішэні. Бо ўсякія прадметы валяюцца ў людскіх кішэнях. Ключы і насавыя хустачкі, банкноты і блакноты, нават цвікі і шмат якога калібру гайкі. Хто, аднак, без канкрэтнай прычыны носіць клямку?

А вось пан Франак вядзе цябе доўгім калідорам, а ў кішэні свайго белага фартуха мае звычайную, універсальную клямку. Калідор цёмны і смярдзючы, ні малюнкаў, ні цокаляў, ні іншых непрактычных аздоб. Час ад часу ў фіялеце сцяны белай плямай выскокваюць дзверы. Прачытваеш зграбныя таблічкі: доктар-псіхіятр Жабоўскі, доктар-псіхіятр Ліповіч, Антонаў — таксама доктар і абавязкова псіхіятр. Іншых тут і няма.

— Хворае сэрца? Балючая нага? Прабачце, гэта не ў нас. Мы рамантуем адно мазгавыя апараты, скрыўленыя характары, пакамечаныя душы. Задавальняе? Значыць — вы добра трапілі. Калі ласка, заходзьце.

Пан Франак пакажа дарогу, пан Франак правядзе, пан Франак ведае. Першы аддзел вітае вас апошнімі камплектнымі дзвярыма. Направа ложак, налева ложак, а ты, як Вісла, плывеш пасярэдзіне і пан Франак дзьме ў ветразі. З-пад пакамечанай пасцелі сочаць за вамі вочы: адна пара, другая, пятая, дзесятая. Перастаеш лічыць. Малаважнае. Дробязь. Лішняя матэматыка. Дарэчы — якая матэматыка падсумуе і страх, і цікавасць, і абыякавасць у гэтых вачах? А падсумаваўшы — што атрымаецца? Лічба? Сума? Сум? Стоп. Дзверы. Рука пана Франка вандруе ў кішэню, вяртаецца з клямкай, адзін спрытны рух і другі. Смела ступай, не разглядайся, гэта толькі дзяжурка медсясцёр. А паглядзець ёсць на што. Шкляныя шкафчыкі. Паліцы, перапоўненыя пілюлькамі, крычаць, бы гандляры на базарах. Адна паліца для спакойных, другая для самадураў! Для смутных і вясёлых! Балбатунам і буркунам! Komu, komu, bo jadę do domu!?