Михась Южик - Марыянеткі і лялькаводы

У гэты момант у пярэдняй ляпнулі дзверы, раздаўся шоргат і нехта затупаў па калідоры ў напрамку залы.

Мастак абярнуўся, пытальна зірнуў на Адынца, які, хоць і глядзеў у пройму, працягваў бестрывожна пацягваць з фужэра віно…

У пакой, у зімовым паліто, але без шапкі і чаравікаў, уваліўся мастакоў сын — Сяргей Пугач — і, не вітаючыся ні з бацькам, ні з госцем, пакіраваў да буфета.

— Прывітанне, нашчадак! — здзіўлена аслупянеў Леанід Нілыч. — Што за пажар?

Сын буркнуў няўцямнае “Дабрыдзень”, адкрыў дзверцы буфета, выбраў бутэльку піва і спрытна яе адкаркаваў.

Быў ён у паганым настроі. Пасля памятнай размовы з Людкай Дробаш за столікам тэатральнай кавярні, дзе ён нічога не еў, Сяргей яшчэ добрых тры гадзіны лётаў па горадзе па нейкіх справах. Ён намёрзся, здарожыўся, але не вырашыў таго, што хацеў, і таму быў галодны, злосны і схільны да сварак.

— Ты б хоць з госцем павітаўся, дзеля прыліку, — папікнуў беспардоннага сына бацька.

— Даўно бачыліся, — прабурчаў той пад нос, заядаючы цёплае піва салёнымі арэшкамі.

— Гэта сучасныя норавы, — пракаменціраваў Сяргееву непачцівасць Адынец.

На што хлопец нічога не адказаў, а са смакам прыклаўся да бутэлькавага рыльца.

Піва хутка сагравала нутро. Дасмактаўшы яго, Сяргей, зноў жа моўчкі, прайшоў міма прысутных да выхаду, прамінуў доўгі калідор і скрыўся ў кухні.

— Вось яна, свінтухатая наша змена! — сказаў агарошаны Леанід Нілыч. — Людзі, так сказаць, новай фармацыі. — Ён з’едліва зірнуў на Валерыя Віктаравіча. — Гадаванцы твайго ўлюбёнага капіталізму.

Мастак сеў у крэсла.

— Ды не, Нілыч, гэта якраз нашы з табой, сацыялістычныя, гадаванцы. І прычынай іхняй расперазанасці ёсць няправільнае выхаванне. А іменна душэнне ўсялякае ініцыятывы і вольнадумства, прымус хадзіць па лінейцы і гаварыць лозунгамі. А адсюль — непазбыўны інфантылізм у спалучэнні з ваяўнічым цынізмам і бездухоўнасцю.

— Ды кінь ты, Віктаравіч! — зморшчыўся Пугач-старэйшы. — Хто яго да чаго прымушаў! Ды я ж, — ён панізіў голас, — пасля Ірынай смерці парушынкі з яго здзімаў. Ніводнага разу рэменем не прайшоўся. А было за што!

— І дрэнна. Мяне бацька лупцаваў да чатырнаццаці год. Таму я паважаў не толькі яго, а і ўсіх навокал. Бо чалавек адно страх разумее. Не былі б мы дужэйшыя за сваіх дзяцей, пакуль яны яшчэ пад стол ходзяць, то, мусібыць, зямля даўно ў апраметную правалілася. Тут жа важнейшае не гэта, а тое, што раб (а за савецкім часам ці не ўсе рабамі былі), як толькі ўчуе слабіну, гатовы свайго пана ў багну ўвагнаць ды яшчэ памачыцца на яго голаў. Лепей, вядома ж, без бізуна абыходзіцца. Але раз узняў яго, то не апускай аніколі!

— Ат, тут не тое! — скубануў бараду Нілыч. — Не ладзіцца ў яго ў тэатры, вось ён і псіхуе. Накухталяюць там у каршэнь, дык значыць увесь свет вінаваты! — гаварыў ён узрушаным шэптам. — Пара ж, здаецца, уразумець трыццацігадоваму чалавеку, што на халяву нішто не даецца, што за кожны свой поспех крывёй і потам чалавек плаціць… Да таго ж і работа ў артыстаў не прывядзі Божа. З тысячы мо адзін і праб’ецца, ды не заўсёды самы таленавіты. Там, лічы, кожны асуджаны шэрай скацінкай быць, гэткім падносчыкам снарадаў абраннікам лёсу. Простая тэорыя імавернасці…

— То гэтак жа паўсюль, куды ні ткніся, — усміхнуўся Адынец.

— Не зусім так, Валера. У артыстаў гэта асабліва балюча, бо ім не выпадае разлічваць, што праз дзесяцігоддзі нехта прачытае і выдасць іх геніяльныя рукапісы, што збярэ раскіданыя па ўсім свеце і раней непрызнаныя карціны, што нехта будзе захапляцца іхнімі санатамі і операмі, — як цешаць сябе некаторыя апальныя пісьменнікі, мастакі, кампазітары. Не, браце! Тут рэалізуйся, пакуль дыхаеш. Ды бяда ў тым, што іграць і спяваць ты можаш толькі ў кіно ці на сцэне. А дзе ж на ўсіх сцэнаў набрацца? Вось і ідзе закулісная валтузя за месца пад сонцам. І каб прабіцца на гэтае панаднае месца, трэба з дзесяткамі людзей паладзіць. Дастаткова, каб адзін-адзінюткі з іх цябе знелюбіў, і будзеш усё жыццё ў масоўках марнець, або сап’ешся ад безвыходнасці. Артысты народ ранімы, тэмпераментны. Яны сапраўды без сцэны не пражывуць.

— Дык ты хочаш сказаць, што сапраўдны талент не адужае жыццёвых абставінаў?

— А хто яго знае, хто там сапраўдны, а хто побач стаяў. У нейкім класічным, не помню якім, літаратурным творы спытаўся герой у Бога, хто самы таленавіты палкаводзец за ўсю гісторыю чалавецтва, і Бог указаў на драхлага шаўца, што ўсё жыццё гарбеў у душнай майстэрні, не ведаючы свайго прызвання.