Алесь Шашкоў - Ціхая Лань

— Вы калі ў апошні раз бачылі лейтэнанта Матэо Віано?

Даноўскі ледзь прыкметна ўздрыгнуў, але тут жа цвёрда адказаў:

— Ноччу. Гадзін у дванаццаць. Ён даў мне вось гэту запіску, сказаў, каму перадаць, паказаў, куды трэба ісці, а сам вярнуўся ў свой бліндаж.

— У вас ёсць дакументы?

— Ёсць. Толькі не на маё імя, — гледзячы проста ў вочы генералу, спакойна адказаў Даноўскі. — Я быў на заданні, у варожым лагеры, і, канешне, не пад сваім прозвішчам. Скуратаў. На Смаленшчыне быў такі падпольшчык. Чалавек адзінокі. Канешне, знік... Ну а пашпарт яго застаўся ў мяне. Гэта вам можа пацвердзіць сам Шылер, — на апошнюю фразу асабліва націснуў, спадзеючыся, што каго-каго, а каменданта Шылера генерал ведае.

Генерал зноў працяў Даноўскага кароткім ледзяным пазіркам, рэзка спытаў, старанна падбіраючы рускія словы:

— Лейтэнант Віано... дзе ты відзел яго апошні раз? Калі? Час, мінута! Дзе прасцілся? Ну?

— На дарозе, што вядзе сюды, да вашага штаба. Было гадзін дванаццаць ночы, можа, трошку менш ці трошку больш. На гадзіннік я не глядзеў, ужо было цёмна...

— А ў колькі гадзін прарваліся партызаны? — абарваў генерал.

— Вось гэтага я не ведаю, — уздыхнуў Даноўскі. — Калі я развітаўся з лейтэнантам Віано, наўкол было ціха. Пра прарыў партызан я пачуў ужо тут, у вашым штабе.

Генерал незадаволена змоўк. Доўга шматаў пальцамі парыжэлыя старонкі незнаёмага пашпарта, нарэшце грэбліва кінуў на стол, акуратна згарнуў запіску пляменніка і, схаваўшы яе ў нагруднай кішэні, змрочна аб’явіў:

— Добра... як вас... пан Скуратаў?..

— Лейтэнант Даноўскі, пан генерал!

— Добра, лейтэнант Даноўскі. Я выканаю просьбу Віано... відаць, яго апошнюю просьбу. Неабходныя дакументы атрымаеце ў сяржанта.

— Слухаю, пан генерал! — стукнуў абцасамі Даноўскі, правай — здаровай — рукой падтрымліваючы руку левую, параненую. — Але... даруйце, а што мне сказаць обер-фюрэру Шылеру?

— Нет ваш Шылер! — зноў рэзка абарваў генерал. — Тдзіце!

— Камендант Шылер загінуў сёння ноччу, у час партызанскага штурму, — насцярожана азірнуўшыся, ціха прамовіў сяржант-перакладчык, калі яны выйшлі на вуліцу. Памаўчаўшы, гэтак жа асцярожна спытаў: — Вы сапраўды нічога не ведаеце пра лёс лейтэнанта Віано?

Даноўскі на момант спыніўся, здзіўлена прашаптаў:

— Адкуль? А хіба...

— Бачыце, лейтэнант Віано знік, — зноў насцярожана азірнуўшыся, яшчэ цішэй загаварыў сяржант. — Сярод забітых, якіх мы сёння днём падабралі, яго не аказалася. Можа, трапіў у палон?

— Не можа быць! — здушана ўсклікнуў Даноўскі. Крыху памаўчаўшы, ужо больш упэўнена дадаў: — Знойдзецца. Хутчэй за ўсё, адступаючы, заблудзіўся. Кусты там густыя, а мясцовасць чужая, незнаёмая.

— Дай Бог! — перахрысціўся сяржант. — Залаты хлопец! Я даўно ўсю іх сям’ю ведаю. Служыў у бацькі яго. Матэо дыпламатам хацеў стаць, збіраўся ў Расію. Маці яго — руская, княгіня... Ну ды ладна, ідзіце, збірайцеся ў дарогу. Вечарам чакаю вас у штабе. Мы ноччу адпраўляем у !талію цяжкапараненых, з імі і паедзеце. А пакуль наведайцеся да бургамістра. Ён хоча вас бачыць.

— В-валькоўскі?

— Ага. Ён тут, вунь у той хаце. Крайняя злева.

VII

...Бургамістр Паўзуновіч-Валькоўскі сядзеў на вузкім жалезным ложку ў маленькім пакойчыку-бакавушцы. Ён быў злёгку п’яны, і яго заўсёды жоўты эпілептычны твар цяпер стаў попельна-шэры, але ў вачах, глыбока схаваных пад рэдкімі бялёсымі брывамі, хавалася нейкая неспакойная, трывожная думка.

— А-а, лейтэнант, — заўважыўшы ў дзвярах госця, вяла адгукнуўся гарбун. — Заходзь, сядай. Выпіць хочаш?

Даноўскі сеў на хліпкую табурэтку, уважліва паглядзеў на Валькоўскага. Гэта быў адзіны чалавек, да канца яму зразумелы, блізкі па лёсе і жыццёвых памкненнях. I таму ён вельмі хацеў ведаць, што думае бургамістр пра яго, Даноўскага, ад’езд у Iталiю.

Але Валькоўскі, відаць, пра гэта яшчэ нічога не ведаў. Глынуўшы са шклянкі нейкай карычневай бурды, ён узрушана загаварыў зусім пра іншае:

— Шылер!.. Хто мог падумаць?! Каменны, жалезны чалавек, і — кулю ў лоб. Як апошні пакрыўджаны юнкер!..

— Дык ён?..

— Застрэліўся. Сёння ноччу. У Лазавым... Партызаны, бачыш, адурачылі яго. Разведчык іхні, шчанюк гадоў чатырнаццаці, набрахаў, што Дубровіч пойдзе на прарыў праз нейкую Цясніну Дар’яла... Але, — спахапіўся Валькоўскі, — і ты ж яму гэта самае паведаміў?

Даноўскі ўздрыгнуў, ссутуліўся, нібы хтосьці неспадзявана ляпнуў яго па галаве.

— Ну во! — ядавіта ўсміхнуўся гарбун. — Iдзi, памаліся. Шылер — не Зэйдліц. Той арыстакрат быў, дараваў табе Вяціцкі мост. А гэты бурбон, будзь ён зараз жывы, — во што бы! — Валькоўскі крутануў вакол шыі пальцам і рэзка ўскінуў да столі тонкую кашчавую руку.