Алесь Шашкоў: Ціхая Лань

Звечарэла. Легла пад стол чарговая пустая бутэлька. Наступіла ноч, не памайску цёплая, ціхая, у паху маладой зеляніны і лугавых кветак, — апошняя ноч для нашчадка мільёнаў...

...Віано і Даноўскі выскачылі з бліндажа тады, калі ад італьянскай роты ўжо амаль нічога не засталося. Яшчэ не разумеючы, што здарылася, кінуліся да акопаў і, убачыўшы трупы італьянскіх салдат, павярнулі назад, у кусты. Тут ужо былі нейкія людзі, многа людзей. Яны ішлі проста на захад, ішлі моўчкі, грознай лавінай, нібы вясенняя паводка, што вырвалася з цесных берагоў ашалелай ракі.

— П-партызаны! — захліпнуўся Даноўскі і рынуўся ў густыя кусты маладога арэшніку. — Бяжыце за мной!..

Ды граната, якую кінуў наўздагон партызан, апярэдзіла іх...

...Калі Віано апрытомнеў, то ўбачыў над сабою чужое, незнаёмае неба. Ды яшчэ нейкага чалавека. Той стаяў перад ім на каленях, але глядзеў кудысьці ў цемру, глядзеў і напружана слухаў, лавіў кожны гук, кожны шолах. I тады Віано прастагнаў:

— Альфрэд... гэта... ты?

— Я, я, — хапатліва закрыўшы лейтэнанту рот рукою, прашаптаў Даноўскі. — Маўчы... Здаецца, нехта ішоў...

— Мой бог! — адняўшы руку Альфрэда, выдыхнуў лейтэнант. — Як гарыць у грудзях!.. П-піць...

— Ды ты замаўчыш?!

— Як... гар...

Голас абарваўся...

V

...Бліндаж, у якім Крамнёў жыў так не доўга і які так яму падабаўся, ацалеў. Усё ў ім было на месцы. Стаяў на палічцы кацялок, на табурэтцы — вядро з вадою. I тэлефонны апарат, гонар партызанскіх сувязістаў, быў на ранейшым месцы, — на краёчку стала, так, каб яго можна было лёгка дастаць рукою нават лежачы на нарах.

З нейкай глыбокай і незразумелай трывогай Крамнёў зняў трубку, асцярожна паднёс да вуха. Трубка была халодная, мёртвая. Кінуў яе на стол, сеў на нары, расшпіліў каўнер гімнасцёркі.

Учора ноччу на гэтых вось нарах спаў Міхась Шапавалаў. Цяпер старшы лейтэнант, відаць, ужо ў Маскве. I Генрых Мюлер у Маскве, і Ваня Бандарэнка, і Алёша Кручок — усе, хто паспеў сесці ў самалёт і каго ён, капітан Крамнёў, прыкрыў сваімі грудзямі.

У Маскве, у «Цэнтры», — іх лопцы-разведчыкі. Дзесьці на падмаскоўным аэрадроме стаіць выратаваны ім самалёт, а ён сядзіць у пустым бліндажы на апусцелай, усімі пакінутай выспе.

Васіль лёг, абхапіў галаву рукамі. Як цяжка стаміўся ён за гэтыя суткі! I як даўно нічога не еў. Усё: і рэчмяшок з апошнім сухаром, і аўтамат, і афіцэрская сумка з наборам картаў-двухвёрстак — засталося ў самалёце. А самалёт...

Крамнёў уздыхнуў, заплюшчыў вочы. Нары хіснуліся і паплылі кудысьці ў зялёныя лугі, дзе было так многа кветак і так многа сонца...

...Калі ён прачнуўся, сонца ўжо заходзіла. Золатам адлівала маладое кволае лісце на рослых асінах, што ціха стаялі ў нізінцы, каля Сухога балота. На гладкіх стройных светла-шэрых ствалах велічных дрэў бялелі свежыя рваныя асколачныя раны, але шчодра напоеныя вясенняй вільгаццю і сагрэтыя пяшчотным сонечным святлом дрэвы жылі, радаваліся вясне.

Пад густымі цёмнымі промнямі весела і бестурботна смяялася Ціхая Лань. На яе нешырокіх зіхатлівых плёсах разыходзіліся зыбкія залацістыя кругі: то, адчуўшы вечар, гуляла рыба.

Нейкі час капітан задуменна глядзеў на параненыя дрэвы, на раку, потым, уздыхнуўшы, адвярнуўся і доўга ўзіраўся ў дальні край Сухога балота, туды, дзе цяпер, ужо нікому не страшныя, ляжалі забітыя карнікі.

«Можа, пашукаць што-небудзь там? — прыслухоўваючыся да прыкрай буркатні ў жываце, змрочна падумаў Крамнёў. — Выбілі іх імгненна, сабраць усё не паспелі... »

...Яму пашанцавала. У першым жа бліндажы на засланым газетай стале ён знайшоў бохан хлеба і талерку з вяндлінай. Побач стаяла адкрытая бляшанка кансерваў і ганарыста ўзвышалася пачатая бутэлька нейкага залацістага заморскага віна. Такія ж бутэлькі са стракатымі наклейкамі, якіх Крамнёў у сваім жыцці і не бачыў, валяліся пад сталом, а дзве, не кранутыя, свяціліся на палічцы ў канцы бліндажа.

«Няблага жылі!» — горка ўсміхнуўся Васіль і, не думаючы, добра гэта ці не, сеў за стол.

...Ён не збіраўся за раз з’есці ўсё, што было на стале, і не паверыў, калі рука не намацала ў талерцы нічога. «З-зд орава...» — Крамнёў збянтэжана абвёў вачыма спустошаны стол, насцярожана зірнуў на расчыненыя дзверы бліндажа і, нібы спалохаўшыся, што нехта бачыў, як ён, капітан, прагна глытаў чужы, недаедзены хлеб, чужое мяса, запіваў чужым недапітым віном, памкнуўся ўстаць. Але разамлелае цела не слухалася. I ён, яшчэ раз горка ўсміхнуўшыся, бязвольна прыхіліўся спінай да абшытай шурпатымі дошкамі сцяны, заплюшчыў вочы. Цяжкая свінцовая стома паралізавала цела. Не слухаліся ногі, рукі, нясцерпна хацелася кінуцца на нары, і — спаць, спаць, ні аб чым больш не думаючы, ні аб чым не турбуючыся.