Алесь Шашкоў - Ціхая Лань

І як жа ён, бандыт, трапіў у маёнтак? Як змог адшукаць тайнік? Ну, ды цяпер гэта ўсё роўна. Ёсць скрынка, ёсць яго скарб. Ёсць і бандыт. Зараз ён, бургамістр Валькоўскі, схопіць зладзюгу — з такім цяжарам на руках той далёка не ўцячэ! — зловіць і павесіць! Пад акном свайго кабінета. На старой бярозе. Ды не! Лепш распне мярзотніка на шчыце, што стаіць на плошчы райцэнтра і на якім кожную раніцу вывешваюць новыя загады з Берліна і Мінска, прыб’е жалезнымі кастылямі, і няхай крумкачы шкуматаюць яго праклятае мяса.

Дрыжучы ўсім сваім хілым целам, Валькоўскі раз’юшаным зверам рынуўся з кустоў на паляну, дзе з ягонай скрынкай на руках адзінока стаяў «рэгулярнік», істэрычна крыкнуў:

— За мной! Не страляць! Бяром жывым!

...Жывым... Вось ён, жывы, стаіць, ядавіта ўсміхаецца і павольна, нібы нехаця, узнімае пісталет...

Упёршыся гарбом у шурпаты камель нізкарослага дуба, гарбун захіліў твар рукамі і закрычаў. Гэта быў нават не крык, а нейкае жудаснае скавытанне, скавытанне сабакі, які раптам убачыў палку ў руках раз’юшанага гаспадара.

«Якая нікчэмнасць! — павольна ўзняўшы пісталет, паморшчыўся Крамнёў, і ў гэты ж момант аднекуль з-за блізкіх кустоў даляцеў зычны трывожны голас:

— Пан бургамістр, што з вамі?

Крамнёў імгненна зашыўся ў куст лазы, прытаіўся. Чалавек сем карнікаў дружна шуганулі на лужок, спыніліся, насцярожана шукаючы вачыма свайго камандзіра.

«Ого, колькі іх!» — Крамнёў хапатліва сунуў у кабуру пісталет і, як некалі ў маленстве, лодачкай склаўшы над галавою далоні, рынуўся з кручы ўніз, у злавесную чорную бездань...

II

...Не, капітан Васіль Ьанавіч Крамнёў не думаў так прымітыўна развітвацца з жыццём. Убачыўшы перад сабою знаёмы вір, узрадаваўся яму, як збавенню, як вернаму сябру, што паспеў на дапамогу ў самы крытычны момант.

Ды і сапраўды, нічога лепшага, каб уратавацца ад ворагаў, што гналіся за ім ужо амаль паўгадзіны, нельга было і прыдумаць. Высокі, круты, як сцяна закінутай крэпасці, бераг, скрозь густа парослы кустамі лазы, калючых ажынаў і дзікім маліннікам, цяжка вісеў над цёмнай вадою, і ў гэтай адвеснай сцяне, помніў Васіль, ёсць цесная, як пралезці чалавеку, нара — уваход у невялікую пячору.

...Даўно, яшчэ да вайны, калі Васіль Крамнёў быў студэнтам і летняй парою наведваўся ў Зарэчча, каб парыбачыць на багатых тутэйшых азёрах і лясной прыгажуні рацэ, паказаў яму гэтую пячору знаёмы мясцовы рыбак Рыгор Вайцёнак. Ужо тады немалады чалавек, Рыгор жыў бабылём. Яшчэ «за панскім часам» загінула ад рук польскіх «жоўнежаў» яго нарачоная, прыгажуня Ванда, такая ж, як і ён сам, партызанка, і асірацелы Рыгор так і не знайшоў вартай Вандзе замены. Пабудаваў сабе невялікую ды ўтульную хату на беразе возера за паўвярсты ад Зарэчча і жыў, мала каго турбуючы. Ноччу вартаваў калгаснае жыта, калгасныя свірны, а днём, асабліва летняй парою, прападаў на шматлікіх мясцовых азёрах ці забіраўся ў Ціхаланьскую пушчу, на рыбную Ціхую Лань.

Да Рыгора Вайцёнка і прыляпіўся малады, ды зацяты рыбак Васіль Крамнёў. I сам пустэльнік Рыгор сэрцам прырос да не па гадах сур’ёзнага і не пахлапецку ласкавага Васіля. Ён кожнае лета, якраз перад апошнім экзаменам ва універсітэце, сам ехаў у Мінск і вёз маладога студэнта ў Зарэчча, у сваю светлую хату.

...У той цёплы ліпнёвы дзень яны лавілі ляшчоў на Ціхай Лані, на вось гэтым далёкім Чортавым віры. I тут іх прыхапіў раптоўны лівень. Яны хуценька забраліся пад магутны лазовы куст, аднак патокі халодный вады даставалі і тут. I тады стары рыбак, ціха вылаяўшыся, загадаў:

— Кідай, хлопец, вуду на куст і шыбуй за мной. Ды асцярожна, у вір не боўтніся. Гліна тут, усё размокла...

I праз тры ці чатыры хвіліны яны ўжо былі ў прахалодным сырым падзямеллі. Васіль уключыў ліхтарык. Над галавой, густа сплёўшыся, віселі валасатыя карані, тоўстыя і зусім танюткія, шэрыя і зусім белыя, жывыя і ўжо даўно мёртвыя. А далей, у глыбіні падзямелля, злева ад увахода, ляжаў вялізны светла-шэры камень, плоскі, як стол, ці, як звычайныя нары. З-пад каменя, паціху ўсхліпваючы, упарта выкручваўся амаль белы струменьчык вады і, вырваўшыся на волю, імкліва кідаўся прэч ад свайго шэрага тырана, смела куляўся цераз невысокі камяністы парожак, хаваўся пад лазовым кустом.

— Бачыў? Жэўжык, а які спрытны! — весела азваўся Рыгор. — Сам, што той крот, а які палац выпратаў!

...Вось у гэты падземны палац цяпер і зашыўся капітан Васіль Крамнёў. Апусціўшыся на калені, ён доўга і прагна цалаваў святую вадзіцу сасмяглымі вуснамі. Напіўшыся, заліўшы ў целе агонь, які не змагла патушыць халодная вада ракі, апусціўся на камень, лёг на старое, ужо спарахнелае сена.