Виктор Казько - Як я “рабіў шпіёнам у Нью-Ёрку

Янка ці Янка з Палесся, свой у Амерыцы. Прафесійная адметнасць ці не кожнага гадаванца Лубянкі. Выхаваная прыхільнасць у жаданні і чаканні такой жа прыхільнасці ў адказ, расхрыстанасці ў думках і сло­вах. Я ведаў пра гэта, не купляўся, а верыў. Як заўжды верыў кожнай усмешцы, кожнаму шчыраму, няхай і падманнаму парыванню знаёмага і незнаёмага чалавека. На гэтым яны нас, пэўна, і ловяць, гэтым і бяруць. Усе. Не толькі хлопцы з Лубянкі, канторы глыбокага бурэння, але і з кожнай адзяржаўленай установы, ад месіі-правадыра да галоўных падмятальшчыкаў, прыкарытнікаў-чаляднікаў.

Гэта нашая адвечная бяда і хвароба. Вера, давер. Асёл, кажуць, двойчы ў адну і тую ж лужыну не ступіць. А мы топчамся і топчамся ў сваёй лужыне. А з другога боку, мо ў гэтым наш паратунак. Як тая жаба, саб’ём з малака масла, асушым сваю лужыну і выцерабімся на прасцяг і волю.

Такім чынам, абодва мы збівалі ў замежжы кожны сваё масла, не ўяўляючы, што будзем рабіць з адгонам, сыроваткай. Прынюхваліся і вывучалі адзін аднаго. Пачалося гэта яшчэ ў рэйсавым самалёце Масква - Нью-Ёрк. На вышыні дзесяць кіламетраў, па-першае, спыніў дзеянне гарбачоўскі сухі закон, а па-другое, сцюардэса пачала разносіць гарэлку і каньяк. Я заказаў каньяк, і не адзін кілішак. Куратар сядзеў за мной і таксама піў каньяк. І міністр, і ці не ўся беларуская, змагарная за цвярозасць аанаўская дэлегацыя, хаця і цікавалі сусед за суседам, як гэта адбываецца і ў жыцці на зямлі.

Я адчуў гэта пасля пасадкі самалёта ў аэрапорце імя Кенэдзі. Куратар падышоў да мяне і сказаў:

- Калі б ты адмовіўся ад гарэлкі ці каньяку ў самалёце, я б табе на зямлі зрабіў...

Ён не сказаў, што б ён мне зрабіў, але я зразумеў: я на кручку, даўно на кручку. І быў удзячны куратару за прызнанне гэтага. І пайшло ў нас, як пазней дыпламаты наракуць, не жыццё, а ўзаемнае прымушэнне да міру. Але спачатку павінен распавесці пра сваю гаворку наконт чагосьці падобнага з Генадзем Мікалаевічам Бураўкіным. Перад паездкай у Штаты і працай у ААН ён настаўляў мяне:

- Трымайся камітэтчыкаў, хаця і аднаго агароду ягадкі з дыпламатамі, але сярод іх больш шчырых, разумных людзей, чымсьці сярод дыпламатаў.

Я пераканаўся ў гэтым пасля чарговага дыпламатычнага прыёму, здаецца, у прадстаўніцтве Чэхаславакіі. Няблага прынялі мы з куратарам бехцераўкі ці слівовіцы, так што сама Мадлен Олбрайт, славянка, чэшка па паходжанні, а тады паўнамоцны і пастаянны прадстаўнік ЗША ў ААН, па-амерыканску мружыла вочы і хітала галавой. І вось там я спытаў расійскага, а мо ўкраінскага дыпламата, ці накладвае краіна знаходжання адбітак на наш славянскі характар і паводзіны.

- А як жа, - шчыра адказаў той. - Іх жыццё і наша, як кажуць у вашым Бабруйску ці ў нашай Адэсе, дзве вялікія розніцы... Сутыкненне іх, пранікненне зусім не на карысць карэнным насельнікам...

Так ён мовіў на замыленым ўжо воку падчас прыёму. Але на наступны дзень адшукаў мяне сярод тысячнай аанаўскай грамады і па-савецку выправіўся:

- Не, ніякага ўплыву. У нас усё ж свой асаблівы савецкі гонар.

Той гонар, дарэчы, самавіта вылупляўся ў жонак савецкіх дыпламатаў, што без манернасці і слова не вымаўлялі, толькі праз губу, нібыта на іх сапраўды сышоўся клінам белы свет - калі Дуньку з вадакачкі пусцілі ў Амерыку. Асабліва варта было паглядзець на тое, як яны паводзяць сябе ў амерыканскіх маркетах. Цырк на дроце - сланы, а праўдзівей, сланіхі ў крамах посуду. Ці нават больш за тое - вожыкі ці вожыхі на фабрыцы прэзерватываў.

Зусім інакш, непадробна і шчыра складаліся мае адносіны з гадаванцам Лубянкі, хаця мы па першасці крыху перасцярагаліся адзін аднаго і вывучалі. Хутчэй з-за свайго беларускага падабенства. Абодва ж з аднаго палескага кубла. А сваё прыроднае і прыроджанае не збудзеш, не прадасі і не схаваеш і на Лубянцы. Таму што чым старанней хаваешся, тым больш яно навідавоку само выкрывае сябе, прэ з цябе, як цеста з дзяжы.

Недзе ў глыбіні Расіі ў свой час так схавалі лубянскую школку, што і падумаць нельга. За высокім плотам, як красныя дзевіцы ці цнатлівыя манашкі, аберагаліся будучыя асы выведкі: Абелі, Зорге, Конаны Млодыя. Хадзілі, пахаджвалі, насілі сябе па прысадах свайго парку, медытавалі ў альтанках, гулялі ў шахматы. Думалі, што выпалі са свету і навакольнага жыцця, набылі шапку Манамаха-невідзімку. Але аднойчы праз высокі плот пераляцеў футбольны мячык, з падскокам пакаціўся па траве. І адразу над плотам узнікла кудлатая, мо і не зусім цвярозая галава і прамовіла чалавечай мовай: