Виктор Казько - Як я “рабіў шпіёнам у Нью-Ёрку

Капітан Лапацін, па ўсім, як сёння кажуць, з батанікаў, у акулярчыках і пры гальштуку, назіраючы за нашым пралетарска-дзекабрысцкім карослівым чуханнем уранку, спачуваў:

- Вампіры. І на падлозе ад іх няма ратунку. Адзінае выратаванне - яднанне, зліццё з імі. Спаць разам з імі, у шчылінах і на столі. Тады яны прымуць вас за сваіх.

Слушная, вартая канторы глыбокага бурэння парада, ды каб парадамі і радамі можна было аберагчыся ды ацалець.

Але мне здаецца, справа была не толькі ў гэтым. Клапы, як і вошы, - параджэнне адчаю, прадбачанне зрухаў і перамен у краіне, грамадстве, у прыватным жыцці. І не заўсёды ў лепшы бок. Зусім не ў лепшы. А зрухі тыя ўжо наспявалі. Толькі людзі - не клапы і не вошы - не разумелі іх. Ім здавалася, адліга толькі пачынаецца, а наперадзе ж яшчэ вясна і лета.

У самім жа паветры, падобна, ужо завісла адчуванне няпэўнасці і хісткасці. Зямля прагнула новага духу, дыхання, жытла. Бо надта ж нахабнічала, скуллем выпірала падманная надзённасць. Час і прасцяг паціху пазбаўляліся раскрыленай смаркатай шчырасці і рамантыкі, рыхтавалі ім пахаванне і сціплыя хаўтуры. Бо менавіта ад іх і сыходзіла найвялікшая кроў, на якой узышло дваццатае стагоддзе: рэвалюцыі, бальшавікі, Сталін, Гітлер, Гарбачовы. Ельцыны. Дабрадзеі і рупліўцы планетарнага ўсенароднага шчасця прыканчвалі, забівалі другое тысячагоддзе ад народзінаў Хрыста, тапілі яго ў крыві, мярцвілі краіны, народы, іх мовы і словы. Пазбаўляліся менавіта словаў, іх сапраўднага сэнсу і моцы. Каб ужо на самым пачатку трэцяга тысячагоддзя ці, праўдзівей, напрыканцы другога загарнуць, аблытаць палітычным балабольствам. Упакаваць у вайсковую форму з пагонамі і пры лампасах. Якія не трываюць думкі і пярэчання - пад вартай і наглядам аўтамата Калашнікава. Салаўямі генеральных вайсковых штабоў, казкамі і казачнікамі гарматнага мяса. Элачка-людажэрка можа адпачываць. Слова змарнела і змізарнела, выкрыўшы бездапаможнасць, духоўную спустошанасць, дэбільную дэградацыю творцаў і іх творчасці, гатоўнасці служыць дадаткам пры тых жа аўтаматах Калашнікава. Слова пайшло ўпрочкі і ці не ўвогуле з зямлі - пасланнем SOS, у бежанства сусвету, куды імкнуў, кіраваўся і касмічны карабель “Зямля” з экіпажам у сем мільярдаў чалавек.

Але Калашнікаў і на Млечным Шляху Калашнікаў. Згвалтаванае, пазбаўленае радаводнага сэнсу слова адлавілі і на Млечным Шляху, закавалі ў кайданы і замкнулі ў турэмных камерах па вязніцах і засмучаных без ахвяр, пачынаючых парахнець ужо ГУЛАГах. Зняволілі, таму што раней ім дабіваліся і шукалі праўду. Цяпер жа тую праўду прыспеў час хаваць ад набытага ў стагоддзях слова і піплу.

І, як ні дзіўна, сапраўдная радаводная вартасць зніклага на волі слова акрыяла, захавала сябе менавіта ў зняволенні, у новаствораных лагерах, турмах, следчых і штрафных ізалятарах, дзе за яго нявольнікі патрабавалі адказнасці. Інакш - пашчу парвуць, апусцяць, пеўнем паселяць каля парашы.

Яшчэ паўтара стагоддзі таму Генрых Гейнэ прарочыў сваёй радзіме: там, дзе паляць кнігі, рана ці позна будуць паліць людзей. Крыху перайначыўшы яго, пра сённяшні свет можна сказаць: там, дзе знікла ў вязніцах слова, знікне, як у прорве, і чалавек. У пацвярджэнне гэтаму і М. Карамзін, даследуючы расійскую гісторыю і замілаванне расіян самадзяржаўем, самадурствам і людажэрствам з эпохі Івана IV Жахлівага, пісаў пра своеасаблівыя якасці, прарослыя ў той эпосе: “Апрычніна - гэта зграя голаданосных насякомых, якая паднялася, скіравала і памкнула ў глыбіню, не назад, а наўздагон, наперад расійскай імперыі, і ці не чуем мы сёння, да гэтага часу, трэск крылаў гэтай саранчы, ці не лётаюць і зараз гэтыя насякомыя, чапляючы нас, ранячы”. Як гэта сучасна з пункту гледжання на клапоў, прусакоў і кляшчоў?

Пытанне зусім не рытарычнае, на засыпку, як цяпер кажуць. Таму што сапраўды няшчасная тая краіна, дзе бяруць верх голаданосныя. Апрычнікі і аўтаматы Калашнікава, месіі, героі і каты. І няма чаго хавацца і хітрыць перад самімі сабой. Сверб героя і гераізму ішоў за мной з дзяцінства. Носьбітам яго было ці не ўсё пакаленне, да якога я належаў, выпальваючы, спапяляючы на ўсё жыццё чалавечую вартасць і годнасць, сумленне і званне чалавека. І як сталаму сёння расіяніну не пазбавіцца адчування сваёй імперскай ролі старэйшага брата, так нам - пакланення яму, часу, яго перакуленасці і перавернутасці.

А мы хоцькі-няхоцькі цешым сябе сваёй выключнасцю, прыналежнасцю да цароў прыроды. А на самой справе з думкі, погляду і адносінаў да нас тых жа старэйшых братоў мы ці не тыя ж прусакі, клапы голаданосныя на іх дзяржаўным целе. Верныя, як аўтамат Калашнікава і Мухтар. За што нас прывячаюць і пагладжваюць па галоўцы. І кожны божы дзень аздабляюць святам з бразготкамі, забаўкамі, цацкамі і лялькамі. Напышлівымі брахлівымі прамовамі і пажаданнямі: жыць хоць і бедна, але нядоўга.