Виктор Казько - Як я “рабіў шпіёнам у Нью-Ёрку

І хаця сёння модна і выгодна нават сцвярджаць сваю абачлівасць, свой даўні розум, змаганне і пратэст супраць так званай саўковасці (брыдкае, нахабнае слова): я, маўляў, з маленства змагаўся з сістэмай і савецкім ладам - нават у піянеры адмовіўся ўступаць. Прыкра ўсё гэта і хлусліва. Уступіў бы, не застаўся неахопленым, бегам пабег бы, як сёння бяжым на ўсе святы і парады. І якім бы стаў палымяным і зацятым юным ленінцам - яны ўсе такія з падобных вальнадумцаў. Прыкра ўсё гэта, хлусня. Гэткія голаданосныя пярэваратні, Паўлікі Марозавы, выдатнікі найноўшай школы сённяшняга прытворства і двурушніцтва. Паўлікі Марозавы навыварат. Спажыўцы саміх сябе, свайго сумлення і годнасці. Прыстасаванцы. Ужо існыя гіпсавыя бажкі.

А мы былі пасля кастрычніцкага землятрусу шчырымі Паўлікамі з выпаленым чалавечым зместам, нутром, якое залівалі гіпсам, вырабляючы манкуртаў і замбаваных балванчыкаў. І чаму толькі былі? Тое, што ўжо было, не знікае без следу ў часе і прасторы, гоніцца за намі па цьмяных калідорах беспамяцтва абылганых эпох і стагоддзяў, замбавана выходзіць з пагостаў і кладаў нашых папярэднікаў - ці не таму па праваслаўным звычаі магілы нябожчыкаў неабходна замыкаць, каб не выпусціць вонкі іх помсту і зло, што займелі яны за свой зямны век.

Ці не таму на другой палове свайго сталага існавання на краі ці пачатку свету маё дзіцячае летуценна-мройнае беспамяцтва дастала, адлавіла мяне. Спачатку крадком, знакава. Вокам са старажытнай піраміды ONE DOLLAR - амерыканскай аднадаляравай купюры. Да гэтага я замежных грошай у руках не трымаў. Не бачыў, і таму бязмежна ўразіўся, калі даляравая зеляніна нагадала мне нешта надта ж знаёмае. Я не паверыў сваім вачам, убачыў ужо бачанае на пачатку свайго жыцця і амаль пад сваёй хатай.

Бачанае, прарослае на маёй паляшуцкай Падольскай вуліцы, выпрабавальна назіральнае за мной, маёй вуліцай і хатай вока. Лупатае, пільнае, як і на даляры. Я ж некалькі дзён сачыў за ім, гадаючы, адкуль яно ўзялося, кім спаслана і каму належыць. Чакаў, хто нехта ці нешта вылупіцца, узыдзе з зямлі, пакажа сябе. Не дачакаўся, схібіў па дзіцячай натуры.

Расчавіў тое вока, утаптаў у глыб. Хаця далося гэта не без стратаў. Расчавіў новымі чаравікамі, набытымі на грошы, пакладзеныя мне дзяржавай і дадзеныя чорным чалавекам. За пільнасць, чысціню рук, гарачае сэрца, за тое, што я здабыў свой камень спатыкнення, гляджу сабе пад ногі - новыя чаравікі і новыя крамныя штонікі з корту. Узнагарода і прэмія - ці не мае першыя трыццаць сярэбранікаў, укручванне ў вечную гульню. Трыццаць сярэбранікаў, якія абяцаюць пераліцца ў будучыні залатымі чырвонцамі. Шэра-зялёнае раструшчанае вока скаланула мяне да дрыжыкаў. Але згінула. Згінула тады. І вось яно зноў ужо на чужыне пазірае на мяне. З мінулага, будучага, каб ведаць. Каб ведаць. І мне прыгадваюцца розенкрэйцэры, ілюмінаты, масоны-муляры і іх усёісныя колісь ложы. Няўжо яны з таго свету адсочваюць час, цікуюць ужо за вёскамі і вясковай галотай. Выйшлі з незамкнёных магілаў і могілак гісторыі, каб ашчадзіць, папярэдзіць ці ўжо канчаткова знішчыць нас і ўладарыць светам.

Няўжо і я спазнаўся з імі? Няўжо яшчэ ў дзяцінстве яны паклалі на мяне сваё сусветнае ўладнае вока? А ў мяне не стае рашучасці і супраціву процістаяць ім, як тады, калі я быў яшчэ савецкім піянерам, юным ленінцам, і марыў стаць разведчыкам, шпіёнам. Маё мінулае і будучае глядзелі на мяне з дзяцінства ці не іншапланетна тады і цяпер - з ONE DOLLARS. Толькі я ўжо даўно збыў дзяцінства, летуценнасць і жаданне стаць шпіёнам. Даўно паслаў іх туды, дзе Макар і цялят не пасвіць. І наўрад ці здольны сёння на той учынак - па-дзіцячы расправіцца з вокам. Дый што ні кажы, а даляр ёсць даляр, не наш драўляны рубель. Дзерці яго, рваць, таптаць нагамі з-за прыхамацяў, неспасціжнага нейкага вока, шкада. Хаця я і патрыёт сваёй радзімы, але без даляраў. Няспраўджаны разведчык і шпіён. Хіба мо цяпер папрацаваць шпіёнам за той жа даляр.

Вось так я сам сабе напрарочыў, лёгенька аднадалярава сурочыў, на голым месцы. Думаць таксама трэба край як асцярожна, бо ад думак, як сцвярджаў мой дзед, чэрві заводзяцца ў чалавеку, і не дзе-небудзь, а ў галаве. Учора толькі цюкнуў мне ў макітру настальгічны ўспамін пра маё дзяцінства, а ўжо ранкам наступнага дня дзіцячая мара пачала збывацца. ААНаўскі куратар беларускай дэлегацыі, падпалкоўнік КДБ, пазваніў мне са свайго гатэля і папрасіў тэрмінова сустрэцца, на што я адразу і пагадзіўся: “Партия сказа­ла - надо, комсомол ответил - есть”. Тым больш, якраз у ААН выходны. І мне не трэба змагацца за свабоду Нікарагуа, дзеля чаго мы, беларусы, і пасланыя ў Амерыку. Мне і раней падабалася разам з куратарам хадзіць па сонечным прадвосеньскім - нам бы такое лета - Нью-Ёрку. Ён быў у ім з языком, а я толькі з нагамі і вачыма. Хаця і гэта няблага. Ніхто не перашкаджае маўчаць у вулічным натоўпе і тлуме. Толькі я заўсёды губляўся на асфальце нават сваіх гарадоў, мне б, як зайцу ці дзіку, у хмызы, у карчы. Іх, пэўна, і ва ўсёй Амерыцы не знайсці. Куратар жа, таксама мой зямеля, палескі хлопец, з Кармы, ішоў па чужым горадзе як даўні яго жыхар, свяціўся амаль амерыканскай прыязнасцю і дабрынёй да кожнага стрэчнага- папярэчнага, нязмушанай цікаўнасцю - сапраўдны янкі.