Людмила Рублевская - Авантуры Пранціша Вырвіча, здрадніка і канфедэрата

Што ж, гэта быў шанец… Адбіць доктара ў невялічкага атрада — зусім не тое, што ў цэлай арміі…

Драгун, аптэкар ды шкаляр, седзячы на конях, напружана ўзіраліся ў дарогу з-за дрэў.

— Цікава, для чаго з імі едзе гэтая гнюсная фаварытка? — прагаварыў Вырвіч, якому дужа не спадабалася спроба красунькі залучыць Лёдніка да аўстрыякаў.

— Раз яна дамаўлялася з землякамі-французамі, дык князь і адправіў яе прасачыць за выкананнем дамовы… Магчыма, грошы яму прывезці, — меланхалічна адказаў Давыд. — Знайшла спосаб з’ехаць… Сысці, пардон, з ненадзейнага карабля.

Ружова-шэрая паверхня валуна была цёплай, быццам нагрэтая не яшчэ кволым веснавым сонцам, а летнім, спякотным. Кажуць, камяні калісь раслі, пакуль Маці Божая, якая хадзіла па грэшнай зямлі басанож, не пабіла аб камень нагу.

— Едуць!

Алесь ледзь утрымаўся, каб не паслаць каня ў намёт.

Рушылі следам, каб толькі не выпускаць з вачэй. Пранціш планаваў дачакацца, пакуль атрад, які перавозіць Лёдніка, спыніцца на начлег. А там Бог бацька, не першы раз уцёкі ладзяць…

Згадалася легенда, якую Вырвіч чуў ва ўніверсітэце Манпелье. Пра паўночнага караля, магутнага прыгажуна, непераможнага, ганарыстага… Ягонае войска разбілі ў жорсткай сечы, скарыстаўшыся здрадай.

На радзіме караля барды і менестрэлі наперабой сачынялі ўрачыстыя песні пра яго, героя, які мужна загінуў, забраўшы з сабою мноства ворагаў. А праз шмат гадоў адзін з ваяроў, які шчыра захапляўся ўладаром і тужыў па ім, патрапіў у горад ворагаў. І там, у гнілой канаве, сярод рабоў пабачыў свайго караля. Адразу пазнаў яго па рудых валасах… Але кароль быў пачарнелы ад голаду і пакутаў, стары, скалечаны, схвастаны бізунамі, у ланцугах, і пакорліва капаў вільготную зямлю, не падымаючы вачэй…

І тады ваяр зрабіў выгляд, што не пазнаў свайго ўладара. Праехаў паўз яго, вярнуўся дадому і нікому не расказаў пра пабачанае.

Таму што хацеў, каб народ памятаў іншага караля, які не пабываў у рабстве. Таму што кароль, той, якім быў раней, таксама не хацеў бы, каб ведалі пра ягоную ганьбу.

Гісторыя здавалася занадта жорсткай для таго, каб быць выдумкай.

Праз сасновы лес, стромы, хоць зараз на кожнае дрэва прыладкоўвай ветразь, дарога віхляла згодна волі маленькай рачулкі, якая за стагоддзі вымыла імклівым сваім струменем ладныя адхоны. Карэты даўно ўжо не было бачна, і Вырвіч баяўся, што яны зусім з ёю размінуцца на нейкім скрыжаванні. Але раптам за адным з паваротаў давялося рэзка спыніцца: там, наперадзе, карэта стаяла, яе абкружалі шляхцюкі з аховы… Што такое?

Вырвіч саскочыў з каня, пакінуў яго на спадарожнікаў і, хаваючыся за кустамі і дрэвамі, падабраўся бліжэй. Канфедэраты ўжо адчынілі карэту і вывалаклі адтуль Лёдніка. Рамізнік ды лёкай Бяскоўскага, атрымаўшы кухталёў і абяззброеныя ваяўнічымі ліцвінамі, сціпла прыселі на запяткі карэты. Сам Бяскоўскі сунуўся быў з пратэстам, але яго хуценька супакоілі, і прагрэсіўны доктар зашыўся ў выратавальнае чэрава экіпажу, як смоўж.

— Ягамосць князь Багінскі загадаў перадаць доктара месье Бяскоўскаму! — між тым гучна, аж рэха гуляла ў соснах, абвяшчала, стоячы на прыступцы карэты, як на п’едэстале, абураная д’Асэ. А кабета не з палахлівых, аднак. — Вялікі гетман даў слова, што не ўчыніць шкоды жыццю і здароўю пана Лёдніка! Вы што, хочаце нанесці абразу вялікаму гетману? Парушыць ягоную прысягу?

Красунька ваяўніча ўпёрла руку ў бок, абцягнуты брунатным аксамітам дарожнай сукенкі.

Шляхцюкі, аднак, счараванню не паддаваліся, ад душы штурхаючы Лёдніка, у якога па-ранейшаму былі звязаныя рукі, у бок ад дарогі, на прыветную роўненькую палянку з жоўтымі кветачкамі мацярдушкі… Вырвіч напружыўся і дастаў пісталет. Калі Лёдніка ўзнамерыліся забіць, трапная куля можа змяніць расклад… А тады і самому кінуцца, адцягваючы ўвагу. Гэх, каб яшчэ Лёдніку рукі вызваліць, ды ўзброіць!

Раптам, як быццам жаданне драгуна было пачутае, адзін са шляхцюкоў разрэзаў кінжалам вяроўкі на руках доктара.

— А мы ніякім чынам не абразім ягамосць князя. І слова ягонае не парушым! — са зласлівай радасцю абвесціў рудавалосы шляхціц у серабрыстым кунтушы з сабалямі. — Лёднік — шляхціц, хоць і но-овы!

Апошняе слова было прамоўлена з сапраўдным здзекам. Да тых, хто атрымаў шляхецтва не па крыві, стаўленне было пагардлівае.

— Таму, як шляхціц, ён павінен абараняць свой гонар, ці не так? — працягваў рудавалосы. — І ягамосць Багінскі ніякай адказнасці не нясе, калі пан Баўтрамей Лёднік прыме выклік на двубой.