Gore Vidal: Stworzenie Świata

Po klęsce w Egipcie wysłano nowe poselstwo do Suzy. Wielki Król Artakserkses zachował się wspaniale. Pominął fakt, że Ateńczycy złamali traktat najeżdżając Egipt, i wyrażał się ciepło o swojej przyjaźni ze Spartą. Ateńczycy się przerazili. Słusznie boją się Sparty. W ciągu kilku dni uzgodniono, że traktat, którego żadna ze stron nigdy nie miała ujawnić, jest w dalszym ciągu prawomocny. W dowód zaś zaufania, które Wielki Król żywi do swoich ateńskich niewolników – tak ich nazywał – wyśle do Aten Cyrusa Spitamę, czyli mnie, najbliższego przyjaciela jego zmarłego ojca, Kserksesa.

Nie mogę powiedzieć, że byłem tym zachwycony. Nigdy nie sądziłem, że spędzę ostatnie lata mojego życia w tym zimnym i wietrznym mieście, wśród równie zimnych ludzi. Z drugiej strony – to, co teraz powiem, przeznaczone jest wyłącznie dla twoich uszu, Demokrycie, i możesz to wykorzystać, jak tylko zechcesz, lecz po mojej śmierci… czyli, jak sądzę, już za kilka dni, zważywszy trawiącą mnie gorączkę i napady kaszlu, które sprawiają, że to dyktowanie jest równie męczące dla ciebie jak dla mnie… Ale zgubiłem wątek.

Z drugiej strony… Aha! Tak! Po zamordowaniu mojego drogiego przyjaciela Kserksesa i objęciu władzy przez jego syna, Artakserksesa, moja sytuacja w Suzie stała się raczej nieprzyjemna. Wprawdzie Wielki Król jest dla mnie bardzo uprzejmy, zbyt mocno jednak byłem związany z poprzednim władcą, by nowi ludzi przy dworze mogli obdarzać mnie pełnym zaufaniem. Niewielkie wpływy, które jeszcze posiadam, zawdzięczam przypadkowi – pochodzeniu. Jestem w męskiej linii ostatnim żyjącym wnukiem Zoroastra, proroka.

Jedynego Boga, Ahura Mazdy, czyli Mądrego Pana, zwanego po grecku Oromazesem. Ponieważ przed pół wiekiem Wielki Król Dariusz został wyznawcą Zoroastra, rodzina królewska traktuje nasz ród, Spitamidów, z szacunkiem, co zresztą sprawia, że czuję się trochę oszustem. Ostatecznie nikt nie wybiera sobie dziadka.

Przy drzwiach Odeonu zatrzymał mnie Tukidydes, posępny mężczyzna w średnim wieku, który przewodzi od trzech lat, czyli od śmierci swojego sławnego teścia, Kimona, ateńskim konserwatystom. Jest więc siłą rzeczy jedynym poważnym rywalem Peryklesa, przywódcy stronnictwa demokratycznego.

Polityczne etykietki nie są precyzyjne. Przywódcy obydwu partii należą do arystokracji. Ale niektórzy szlachetnie urodzeni – jak na przykład nieboszczyk Kimon – popierają klasę bogatych właścicieli ziemskich, podczas gdy inni – jak Perykles – stawiają na miejskie pospólstwo. Wzmocnił on uprawnienia słynnych zgromadzeń, kontynuując pracę swojego politycznego nauczyciela Efialtesa, radykalnego przywódcy, zamordowanego w tajemniczych okolicznościach przed kilkunastu laty. Oczywiście o zabójstwo to oskarżono konserwatystów. Jeżeli rzeczywiście są za nie odpowiedzialni, to należy im pogratulować. Motłoch nie powinien rządzić miastem, a cóż dopiero państwem.

Gdyby mój ojciec był Grekiem, matka zaś Persjanką – a nie na odwrót, zostałbym członkiem stronnictwa konserwatywnego, choć nigdy nie mogło się ono oprzeć pokusie straszenia Persją społeczeństwa. Mimo miłości, którą Kimon żywił do Sparty, i nienawiści do nas, żałuję, że go nie znałem. Wszyscy tutaj mówią, że jego siostra Elpinika jest do niego podobna z charakteru. To wspaniała kobieta i lojalna przyjaciółka.

Demokryt przypomina mi uprzejmie, że znów straciłem wątek. Ja jemu przypominam, że po słuchaniu przez wiele godzin Herodota nie mogę się zdobyć na logiczne przechodzenie od tematu do tematu. Herodot mówi tak, jak skacze konik polny. Ja go naśladuję.

Tukidydes odezwał się do mnie w przedsionku Odeonu:

– Przypuszczam, że raport z tego, cośmy tutaj usłyszeli, zostanie przesłany do Suzy.

– Dlaczegóż by nie? – Byłem łagodny i znudzony zarazem. Wzorowy poseł. – Wielki Król lubi bajki. Uwielbia wszystko, co jest dziełem wyobraźni.

Byłem widać nie dość znudzony. Wyczuwałem niezadowolenie.

Tukidydesa i otaczającej go grupy konserwatystów. Przywódcy stronnictw w Atenach rzadko chodzą w pojedynkę, boją się skrytobójców. Demokryt twierdzi, że ilekroć spostrzega dużą grupę hałaśliwych ludzi, pośrodku której stoi cebula w hełmie albo szkarłatny księżyc, to pierwsza z pewnością otacza Peryklesa, a druga Tukidydesa. Miasto dzieli się w sposób irytujący na zwolenników cebuli i jesiennego księżyca.

Dzisiaj szkarłatny księżyc był górą. Z nieznanych przyczyn cebula w hełmie nie przybyła na wykład w Odeonie. Może Perykles wstydzi się złej akustyki swojej budowli? Ale czyżbym zapomniał, że wstyd to uczucie nie znane Ateńczykom?

Perykles oraz artyści i budowniczowie z jego koterii stawiają obecnie na Akropolu świątynię Ateny. Będzie to wspaniały budynek, mający zastąpić nędzną świątynkę, która została doszczętnie spalona przez perską armię trzydzieści cztery lata temu. Fakt, nad którym Herodot woli się nie rozwodzić.

– Czy uważasz, pośle, relację, którą właśnie usłyszeliśmy, za nieprawdziwą? – Co za bezczelność ze strony Tukidydesa! Przypuszczam, że był pijany. A to nas, Persów, oskarża się o opilstwo, tylko dlatego że używamy haomy do celów rytualnych; nigdy nie spotkałem Persa, który piłby tyle co niektórzy Ateńczycy. Lecz gwoli uczciwości dodam, że żaden Ateńczyk nie upija się tak jak Spartanie. Mój stary znajomy, Demaratos, król Sparty, mawiał, że Spartanie pijali tylko wino zmieszane z wodą, dopóki nomadzi z północy nie przysłali do Sparty poselstwa. Było to wkrótce po spustoszeniu przez Dariusza ich rodzinnej Scytii. Według Demaratosa, Scytowie nauczyli Spartan pić wino bez domieszki wody. Nie wierzę w tę historię.

– To, co usłyszeliśmy, młodzieńcze, jest tylko jedną wersją wydarzeń, do których doszło, zanim się urodziłeś i, jak podejrzewam, zanim urodził się ten historyk.

Tuż za mną rozległ się głos starca:

– Wielu pośród nas pamięta jeszcze dzień, kiedy Persowie zjawili się pod Maratonem. – Demokryt nie rozpoznał jego właściciela. Dość często słyszy się takie starcze głosy. W całej Grecji niemłodzi, obcy sobie ludzie pozdrawiają się pytaniem: „Gdzie byłeś i co robiłeś, kiedy Kserkses zjawił się pod Maratonem?” A potem częstują się wzajemnie kłamstwami.

– Tak – powiedziałem. – Żyją jeszcze ludzie, którzy pamiętają tamte czasy. I ja, niestety, do nich należę. Jestem rówieśnikiem Wielkiego Króla Kserksesa. Gdyby żył, miałby dzisiaj siedemdziesiąt pięć lat. Wstępując na tron miał trzydzieści cztery, a więc był w sile wieku. A wasz dziejopis wmawiał nam dopiero co, że Kserkses odziedziczył tron po Dariuszu będąc jeszcze porywczym chłopcem.

– Nieważny szczegół… – zaczął Tukidydes.

– Ale typowy dla bajek, które będą się cieszyły równym powodzeniem w Suzie jak sztuka Ajschylosa Persowie. Przetłumaczyłem ją osobiście dla Wielkiego Króla. Bardzo mu się podobał attycki humor autora.

Nie było w tym oczywiście ani słowa prawdy. Kserkses wpadłby w szał, gdyby się dowiedział, jak okrutnie on i jego matka zostali sparodiowani dla rozbawienia ateńskiej gawiedzi.

Z zasady nigdy nie okazuję złości, kiedy mnie obrażają barbarzyńcy. Na szczęście oszczędzają mi najgorszych zniewag. Częstują się nimi nawzajem. Cóż za ulga dla reszty świata, że Grecy bardziej nie lubią swoich rodaków – niż nas, cudzoziemców.

Klasyczny przykład: kiedy Ajschylos, gorąco niegdyś oklaskiwany tragik, stracił nagrodę na rzecz oklaskiwanego obecnie Sofoklesa, rozsierdził się do tego stopnia, że porzucił Ateny i przeniósł się na Sycylię, gdzie zakończył życie w bardzo oryginalny sposób. Orzeł wypatrujący twardej powierzchni, o którą mógłby roztrzaskać skorupę trzymanego w szponach żółwia, wziął łysinę autora Persów za skałę i zrzucił na nią żółwia z zabójczą celnością.