Gore Vidal - Stworzenie Świata

Długo jedzie się przez ciemny las. Nagle, gdy mogłoby się zdawać, że miasto zostało gdzieś przeniesione albo że zboczyłeś na manowce, ukazuje się oczom podróżnika niczym fatamorgana miasto-forteca, otoczone siedmioma koncentrycznymi murami, każdy innego koloru. W samym środku miasta złocisty mur otacza wzgórze wraz ze stojącym na nim pałacem.

Ponieważ płaskowyż Medii porasta gęsty las, pałac zbudowano z cyprysów i cedrów. Dlatego komnaty silnie pachną starym drewnem i co pewien czas wybuchają pożary. Natomiast fasada pałacu pokryta jest kwadratowymi płytami z zielonej miedzi jak zbroją. Niektórzy przypuszczają, że Medowie chcieli w ten sposób zapobiec spaleniu pałacu przez wroga. Ja jednak sądzę, że było to pomyślane wyłącznie jako dekoracja. Efekt jest wyjątkowo piękny. Zwłaszcza kiedy słońce roziskrza bladozieloną miedź i wydobywa ciemną zieleń jodeł porastających góry za miastem.

Tego popołudnia, kiedy wjechaliśmy do Ekbatany, mieliśmy dziewięć godzin na podziwianie urody tego miasta. Był to czas potrzebny do przedostania się całego orszaku przez siedem miejskich bram. Nic na świecie nie da się porównać z chaosem i zamieszaniem, jakie towarzyszą przybyciu dworu perskiego do wielkiego miasta.

W czasie tych godzin spędzonych przed bramami Ekbatany nauczyłem się od Tessalosa licznych wyrażeń greckich, których od tego czasu używam z dużą przyjemnością.

Za moich czasów życie szkolne było wyczerpujące. Wstawaliśmy przed świtem. Ćwiczono nas w używaniu wszelkiego rodzaju broni. Obok matematyki i muzyki uczono nas nawet prac polowych i hodowli, czytania i na wszelki wypadek również pisania, budowania nie tylko mostów i umocnień, lecz i pałaców. Podawano nam tylko jeden skąpy posiłek dziennie.

Dwudziestoletni szlachcic perski potrafi w razie konieczności poradzić sobie niemal ze wszystkim. Początkowo system edukacyjny był znacznie prostszy; młodzieńca uczono jazdy konnej, strzelania z łuku, mówienia prawdy i tyle. Ale w czasach Cyrusa stało się już jasne, że arystokracja perska powinna znać się również na sprawach nie związanych z wojskiem. Wreszcie, w epoce Dariusza wychowywano nas świadomie wyłącznie na administratorów większej części świata.

Jedyną stroną rządzenia, którą trzymano przed nami w tajemnicy była rola haremu. Mimo że wśród naszych nauczycieli nie brakowało eunuchów, żaden z nich nigdy nie mówił o wewnętrznej strukturze haremu królewskiego, tego tajemniczego świata szczelnie zamkniętego dla wszystkich perskich mężczyzn, z wyjątkiem Wielkiego Króla… i mnie. Często myślałem o tym, jak ogromnie mój stosunkowo długi pobyt w haremie pomógł mi w dalszej karierze.

Przebywałem tam już niemal od trzech lat, kiedy przeniesiono mnie do komnat książąt krwi. Z perspektywy czasu wydaje mi się, że dobrze się stało, iż mogłem tak długo mieszkać w haremie. Chłopcy zabierani są matkom co najmniej trzy lata przed przeobrażeniem się w mężczyzn i przenoszeni do szkoły pałacowej. Ja byłem wyjątkiem. W rezultacie poznałem nie tylko żony Dariusza, lecz również eunuchów, którzy są blisko związani ze swoimi odpowiednikami z pierwszej i drugiej izby pałacowej kancelarii.

Demokryt pyta o te izby. Pierwsza znajduje się zawsze w głębi pierwszego dziedzińca pałacu zamieszkanego w danej chwili przez Wielkiego Króla. Przy długich stołach setki urzędników czytają zarówno korespondencję Wielkiego Króla, jak i skierowane do niego prośby. Po uporządkowaniu tych dokumentów urzędnicy drugiej izby decydują, które z nich mają zostać pokazane Wielkiemu Królowi albo raczej który list lub prośba ma być przekazana temu czy innemu radcy stanu lub dygnitarzowi. Druga izba skupia wielką władzę, oczywiście w rękach eunuchów.

Później Kserkses żartował ze mnie mówiąc, że posiadłem subtelność i wszelkie umiejętności haremowego eunucha. Ja zaś żartowałem z niego mówiąc, że gdyby pozostał dłużej w haremie, to może nauczyłby się sztuki rządzenia od swojej matki. Zgadzał się ze mną ze śmiechem. A później nie było się już z czego śmiać.

Warto zanotować, że przed panowaniem Dariusza zamężne kobiety ze znakomitych rodów mogły przebywać w towarzystwie mężczyzn i zdarzało się nawet, że bogata wdowa zarządzała swoim majątkiem, jak gdyby była mężczyzną. W czasach Cyrusa kobiet nie trzymano w osobnych pomieszczeniach, naturalnie, z wyjątkiem okresu kobiecych przypadłości. Ale Dariusz inne miał poglądy niż Cyrus. Królewskie kobiety kazał trzymać w całkowitej izolacji od zewnętrznego świata. Arystokraci naśladowali go oczywiście i ich kobiety też zostały zamknięte. Dzisiaj perska dama nie może widywać się ani rozmawiać z żadnym mężczyzną z wyjątkiem męża. Po zamążpójściu nie wolno jej spojrzeć na ojca czy braci ani nawet na własnych synów, gdy tylko opuszczą harem.

Nie jestem pewny, dlaczego Dariusz tak zdecydowanie usunął królewskie kobiety z życia publicznego. Sądzę, że bał się ich politycznych wpływów. Lecz nawet jeżeli tak. to nie wiem, dlaczego przypuszczał, że zamknięte w haremie będą mniej niebezpieczne. Tak naprawdę to wpływ ich powiększył się, odkąd nie żyły na widoku publicznym. Zachowując całkowitą tajemnicę wykorzystywały eunuchów do swoich machinacji, a oni z kolei je. W czasie panowania Kserksesa wiele urzędów o wielkim znaczeniu państwowym znalazło się w rękach eunuchów, którzy ściśle współpracowali z jedną czy drugą królewską żoną. Co, oględnie mówiąc, nie zawsze było rzeczą dobrą.

Istniały jednak wyjątki, i to nawet w czasie surowych rządów Dariusza. Królowa Atossa przyjmowała u siebie, kogo jej się żywnie podobało: mężczyzn, kobiety, dzieci czy eunuchów. Ciekawe, ale za moich czasów nie wybuchł z tego powodu żaden skandal. Przed laty krążyły pogłoski, że miała romans z Demokedesem, lekarzem, który usunął jej pierś. Ja mam raczej wątpliwości co do tego. Znałem Demokedesa i wiem, że był zbyt sprytny i zbyt nerwowy na to, by wdać się w romans z małżonką królewską.

W młodości Atossa wolała eunuchów od normalnych mężczyzn. Podobnie jak większość pań. Przecież jeżeli kastracja zostaje wykonana już w okresie dojrzałości, eunuch może mieć normalną erekcję. Haremowe panie walczą o względy przystojnych eunuchów. Nasi Wielcy Królowie mądrze robili przymykając oczy na te sprawy. Kobiety są izolowane nie tyle po to, żeby się dobrze prowadziły, ile po to, by nie było wątpliwości, że ich dzieci są z prawego łoża. Rozsądny mąż udaje, że nie wie, co jego żona wyczynia z eunuchem lub inną kobietą.

Jeszcze jeden wyjątek od reguł haremu stanowiła Lais. Ponieważ była moją jedyną krewną na dworze, widywaliśmy się regularnie w jej komnatach, zawsze znajdujących się tuż za obrębem haremu. Lais to kobieta pełna temperamentu i nie miała ochoty zadawać się z eunuchami i kobietami. O ile wiem, zachodziła co najmniej dwa razy w ciążę. Za każdym razem ją usuwała, co jest w Persji karane śmiercią. Ale Lais miała odwagę lwa. Każdy mógłby ją zadenuncjować, nikt jednak tego nie zrobił. Tłumaczyła to faktem, że dosłownie oczarowała dwór. Bardzo możliwe. Oczarowała na pewno tyrana Histiajosa, z którym miała długi romans.

Co ciekawe, zupełnie nie pamiętam pierwszego spotkania z najważniejszą postacią w moim życiu, z Kserksesem. On również nie przypominał sobie tej chwili. Zresztą czemu miałby ją zapamiętać? Kserkses był księciem krwi, o którym już wtedy mówiono jako o następcy Dariusza, podczas kiedy ja nie byłem ani kapłanem, ani arystokratą. Po prostu anomalią na dworze. Nikt nie znał mojej rangi i nie wiedział, jak ze mną postępować. Miałem jednakże dwoje potężnych protektorów: Hystaspesa i Atossę.