Gore Vidal - Stworzenie Świata

– Musieli to zrobić. Dariusz jest Achemenidą i bratankiem Cyrusa Wielkiego.

Milo spojrzał na mnie z politowaniem. Tak, w Suzie nawet młodzi chłopcy z zasady rzucają takie spojrzenia. Na dworze nawet chłopcy pragną, aby myślano, iż znają jakieś wielkie tajemnice.

– Dariusz – powiedział Milo – nie jest bliżej spokrewniony z Cyrusem niż ty czy ja. Oczywiście cała arystokracja perska jest ze sobą spokrewniona. Ma on więc prawdopodobnie w żyłach nieco krwi Achemenidów, tak samo jak ja dzięki matce, a ty dzięki swojemu ojcu. Chociaż ty nie, bo Spitamidzi nie należą właściwie do arystokracji. Nie są chyba nawet Persami?

– Nasza rodzina przewyższa wszystkie arystokratyczne rodziny. My jesteśmy święci. – Poczułem się nagle wnukiem proroka. – Zostaliśmy wybrani przez Mądrego Pana, który przemówił do mnie…

– Czy naprawdę umiesz połykać ogień?

– Tak – odparłem – i mogę nim zionąć, kiedy jestem nawiedzony przez Boga albo bardzo zły. Jeżeli Dariusz nie jest krewniakiem Cyrusa, to w jaki sposób został Wielkim Królem?

– Ponieważ własnoręcznie zabił maga, który udawał syna Cyrusa i wszystkich oszukał.

– Ale może ten mag był naprawdę synem Cyrusa? – Nawet jako bardzo młody chłopiec miałem pewne pojęcie o tym, jak się rządzi światem.

Twarz Mila zrobiła się nagle bardzo grecka, dorycko-grecka. Niebieskie oczy zaokrągliły się, różowe wargi rozchyliły.

– Jakby mogli tak kłamać?

– Ludzie to robią – powiedziałem tonem światowca. – Mnie nie wolno kłamać, gdyż jestem wnukiem Zoroastra. – Stałem się nagle wyniosły i właściwie nieznośny. – Ale inni mogą i robią to.

– Czyżbyś nazywał Wielkiego Króla kłamcą? Dostrzegłem niebezpieczeństwo i zręcznie je ominąłem.

– Nie. Właśnie dlatego tak się zdziwiłem, kiedy t y nazwałeś go kłamcą. Przecież to o n twierdzi, że jest Achemenidą i krewnym Cyrusa, podczas gdy ty temu zaprzeczasz.

Milo zdenerwował się i zmieszał.

– Żaden perski arystokrata taki jak ojciec mojej matki nie może kłamać. Albo taki tyran ateński jak ja…

– Masz na myśli tyrana, jakim był twój stryj.

– Wciąż nim jest. Ateny są nadal naszym miastem. Ateny były niczym, zanim mój dziadek Pizystrates został tyranem, i każdy to wie, wbrew temu, co mówią demagodzy w zgromadzeniu. W każdym razie Wielki Król jest Achemenidą, skoro tak twierdzi. On nie może kłamać. Ja chciałem tylko powiedzieć, że wszyscy jesteśmy Achemenidami. To znaczy z nimi spokrewnieni. Zwłaszcza Gobryas i jego rodzina, Otanes i jego rodzina, i…

– Wobec tego źle cię zrozumiałem. – Pozwoliłem mu się wywinąć. W Suzie trzeba być zręcznym dworakiem, jeszcze zanim ci wyrośnie broda. Dwór to bardzo niebezpieczne miejsce; jeden fałszywy krok – i śmierć albo jeszcze coś gorszego.

Wiele słyszałem o tym, jak Dariusz usunął fałszywego syna Cyrusa. Ale ponieważ nikt nigdy nie ośmielił się powiedzieć głośno w mojej obecności, że Dariusz nie jest spokrewniony z Cyrusem, to dowiedziałem się od nudnego Mila bardzo ważnej rzeczy.

Fakt, że Dariusz mógłby być takim samym uzurpatorem jak mag, którego obalił, mówił wiele o istniejących na dworze frakcjach. Rozumiałem teraz dlaczego teść Dariusza, Gobryas, uważał, że powinien zostać Wielkim Królem. Był starszy od Dariusza. Należał do jednego z Sześciu Rodów i był równie dobrze urodzony jak Dariusz. Ale ten go przechytrzył. Gobryas uznał więc Dariusza za Wielkiego Króla pod warunkiem, że jego następcą zostanie wnuk Gobryasa, Artabazanes. Wtedy Dariusz pojął za drugą żonę córkę Cyrusa, Atossę. Dwa lata później urodził im się Kserkses, tego samego dnia i roku co ja. O n był wnukiem Cyrusa Wielkiego i na pewno Achemenidą.

Po narodzeniu Kserksesa dwór podzielił się na stronników królowej Atossy i stronników córki Gobryasa. Szóstka przechylała się na stronę Gobryasa, podczas gdy inni możnowładcy oraz magowie popierali Atossę. Moja matka twierdzi, że Dariusz rozmyślnie zachęca wszystkich do spiskowania przeciw wszystkim, uważając nie bez racji, że przy takim zaabsorbowaniu nie starczy im czasu na spiskowanie przeciwko niemu. Jest to może zbyt proste, Dariusz zaś na pewno nie był prostakiem. Ale to fakt, że Dariusz popierał najpierw jedno stronnictwo, potem drugie.

Suza to również teren innej znaczącej potyczki. Ponieważ magowie oddani kultowi dewów stanowili większość, robili wszystko, co w ich mocy, aby uprzykrzyć życie garstce magów podążających za Zoroastrem. Tym, którzy wierzyli w Kłamstwo, pomagała królowa Atossa. Zwolennikom Prawdy powinien był sprzyjać Wielki Król.

Dariusz jednak uchylał się od zajmowania jasnego stanowiska. Mówił z miłością o moim dziadku, potem dawał pieniądze Żydom na odbudowę świątyni w Jerozolimie, Babilończykom na naprawę świątyni Bel-Marduka i tak dalej.

Chociaż byłem za młody, aby brać udział w tej wojnie religijnej, już sam mój pobyt na dworze stanowił dotkliwą obrazę dla czcicieli dewów. Sprzyjała im królowa Atossa, więc zamknięto Lais i mnie w kurniku haremowym, skąd wyratował nas dopiero Hystaspes. Jak się okazało, w liście do syna zapytywał o moje postępy w pałacowej szkole. W następstwie listu przydzielono mnie do drugiego oddziału. List ów pociągnął jeszcze jeden skutek – Lais i ja uniknęliśmy tego, co nazywają tu gorączką, tajemniczej choroby nieuchronnie zabijającej tych, którzy mają na dworze potężnych nieprzyjaciół.

Pewnego pięknego wiosennego poranka w życiu moim znowu zaszła zmiana. Stało się to dzięki prostemu przypadkowi, jeżeli wykluczyć przeznaczenie, jedyne bóstwo, które wy, Grecy, traktujecie na serio.

Siedziałem ze skrzyżowanymi nogami w głębi klasy, Zawsze starałem się być możliwie niewidoczny, co mi się na ogół udawało. Mag, nasz nauczyciel, zanudzał nas jakimś tekstem religijnym. Już nie pamiętam jakim. Przypuszczam, że był to jeden z tych nie kończących się hymnów na cześć płodności Anahity, którą Grecy zwą Afrodytą. Na dworze wiedziano doskonale, że królowa Atossa jest czcicielką tej bogini, a magowie zawsze próbują przypodobać się możnym.

Na sygnał nauczyciela klasa zaczęła skandować pochwałę Anahity. Wszyscy z wyjątkiem mnie. Zawsze, gdy kazano nam opiewać takiego czy innego demona, milczałem, i nauczyciele udawali, że tego nie widzą. Ale ten poranek różnił się od wszystkich innych.

Mag nagle przestał zawodzić i jęczeć. W klasie zapadła cisza. Starzec spojrzał prosto na mnie. Czy był to przypadek, czy los? Nie dowiem się nigdy. Natomiast wiem, że uznałem jego spojrzenie za wyzwanie. Wstałem. Gotując się na… sam nie wiem na co. Chyba na walkę.

– Cyrusie Spitamo, nie przyłączyłeś się do naszego hymnu.

– Tak, magu. Nie przyłączyłem się.

Zdumione spojrzenia zwróciły się ku mnie. Milo otworzył usta i tak siedział. Moje zachowanie było w najwyższym stopniu wyzywające.

– Dlaczego?

Przyjąłem postawę, którą przybierał mój dziadek przed ołtarzem ognia w Baktrze. Widziałem ją tysiące razy. Jedna noga starannie postawiona przed drugą, ramiona wyciągnięte przed siebie, dłonie zwrócone ku górze.

– Magu – naśladowałem, jak umiałem najlepiej, głos Zoroastra. – Oddaję cześć wyłącznie nieśmiertelnemu, promiennemu, rączemu słońcu. Albowiem kiedy słońce wschodzi, ziemia, stworzona przez Mądrego Pana staje się czysta. Bystre wody rzek stają się czyste. Wody studzienne stają się czyste. Morza stają się czyste. Stojące wody stają się czyste. Wszystkie święte stworzenia stają się czyste.

Mag zrobił gest dla odpędzenia złego ducha, a moi koledzy patrzyli na mnie zdumieni i przerażeni. Nawet najgłupsi z nich rozumieli, że wzywam rącze słońce z nieba na świadka.