Ryszard Kapuściński - Chrystus z karabinem na ramieniu

Pierwsza rzecz – przyjeżdża grupa oficerów rangers. Grupa oficerów składa wizytę w Sztabie Generalnym armii tego kraju, do którego została przysłana. Odbywają rozmowę z miejscową elitą wojskową. Sens tego, co mówią z tej okazji rangersi, jest mniej więcej taki: żyliście sobie, koledzy, spokojnie i szczęśliwie, niestety, skończyły się dobre czasy. Pojawiła się u was partyzantka. Nie jest to wasza sprawa wewnętrzna.

Przeciwnie, partyzantka ta jest tylko fragmentem agresji komunistycznej na naszą hemisfe-rę. A wiecie, że armia USA ma swoje zobowiązania kontynentalne. W tej sytuacji jesteśmy zmuszeni objąć dowództwo całej operacji i zlikwidować ruch partyzancki w możliwie najkrótszym czasie. Jasne? Jutro odprawa w tym samym miejscu o 9.00 A.M.

I wychodzą.

Nie jest to moment szczęścia dla tych, którzy zostali w pokoju odpraw. Żadnemu pułkownikowi nie w smak słuchać rozkazów kapitana, choćby to był kapitan armii USA i doświadczony ranger. Ale z drugiej strony nacierają partyzanci i bez tych wysokich blondynów nie wiadomo, kto by w tej wojnie wygrał.

W 1963 roku przyjeżdża do Gwatemali pierwsza grupa rangers, ale na razie szuka się jeszcze rozwiązań politycznych. Ydigoras zostaje usunięty, a jego miejsce zajmuje Peralta. W całym kraju zaczyna się spis „komunistów”. Peralta militaryzuje administrację. Ruch partyzancki jednakże rośnie i paraliżuje działanie dyktatury. Więc co jakiś czas przybywają nowe posiłki rangers.

Totalna ofensywa przeciw partyzantom zaczyna się w 1966 roku. Ruch partyzancki przeszedł w tym czasie poważną ewolucję ideową: do ruchu włączyła się partia komunistyczna (Partido Guatemalteco del Trabajo). Jedna z rezolucji partii mówi, że „ponieważ klasy reakcyjne posługują się metodami ekstremistycznymi i ponieważ oddały one władzę wojsku, siły rewolucyjne zostały zmuszone uciec się do metod ekstremistycznych… Naród Gwatemali musiał wejść na drogę walki zbrojnej, ponieważ siły reakcji stawiają morderczy opór wszelkim przemianom demokratycznym”.

W warunkach Gwatemali dyskusja na temat słuszności czy niesłuszności metod tzw. terroru indywidualnego jest bezprzedmiotowa, ponieważ w kraju tym jest to jedyna możliwa metoda walki i wręcz jedyna możliwa forma sam o-obrony. Tylko ludzie, którzy znają partyzantów gwatemalskich z relacji „New York Timesa” mogą twierdzić, że nie rozumieją oni czy nie doceniają pracy wśród mas, kształcenia ich świadomości itd. Rozumieją doskonale, tylko że nie sposób wiele zrobić. System kontroli i represji jest tak szczelny, że nie ma gdzie palca wcisnąć.

Dawniej partyzanci próbowali organizować na wsiach wiece, pogadanki itd., próbowali uświadamiać. Na drugi dzień przychodziło do wsi wojsko i urządzało masową egzekucję tych wszystkich chłopów, którzy byli na wiecu. Liczba ofiar była tak duża, że trzeba było tej formy pracy zaniechać. Ulotki, gazetki, broszury – to wszystko nie wchodzi w rachubę, ponieważ cała wieś jest analfabetyczna.

Na to wszystko nakłada się cztery i pół wieku stosunków rasistowskich, zapoczątkowanych jeszcze przez kolonializm hiszpański. Należy ogarnąć cały dramatyzm tej wojny i wielką tragedię ludzi, którzy w niej walczą. Bo partyzanci rekrutują się w większości z miasta. Miasto to biali i Metysi, a wieś – to Indianie. Miastowi żyli setki lat z potu i z krwi indiańskiej, chłopskiej. Teraz chłop-Indianin nie ufa miastowym, nienawidzi ich, nie znają nawet swoich języków. I oto partyzanci – w większości biali i Metysi – walczą w obronie chłopa-Indianina i giną w tej walce z rąk szeregowca gwatemalskiego, który jest Indianinem w służbie krwawej dyktatury, żywiącej się jego własną nędzą i ciemnotą.

Czy można w tym miejscu nie pomyśleć o straszliwej samotności partyzanta, który ginie w tej wojnie?

W końcu 1966 roku zginął Turcios Lima, a potem – inny dowódca: Rolando Herrera. Życie partyzanta gwatemalskiego trwa średnio 3 lata. Przeciętny wiek: 22 lata. Z pierwszego oddziału Yona Sosy nie żyje nikt. Są to fakty w Gwatemali powszechnie znane i chłopak, który decyduje się wstąpić do ruchu, wie, co go czeka. Na tym polega jeden z problemów tutejszej partyzantki: brak doświadczonych ludzi. Brak w partii i brak w oddziałach, ponieważ człowiek, który zaczyna w tym kraju walczyć, żyje krótko.

A jednak mimo trwającej już piąty rok ofensywy rangers, wojska i paramilitarnych bojówek w rodzaju MANO czy NOA ruch partyzancki istnieje i walczy. Działają oddziały w lasach i oddziały w mieście. Bazą oddziałów leśnych jest Sierra de las Minas – łańcuch górski, ciągnący się wzdłuż rzeki Motagua i jedynej szosy łączącej stolicę Gwatemali z Puerto Barrios, a więc – z Atlantykiem. Dolina tej rzeki jest jedną z najpiękniejszych, jakie istnieją na świecie. Szeroka, przestrzenna, zatopiona w zieleni i w słońcu. Cała Gwatemala, podobnie jak cała Ameryka Środkowa, jest krajobrazowo jednym z najbardziej bajecznych zakątków ziemi.

W 24 godziny po owej scenie na Avenida de las Americas, która kończy się odjazdem dwóch volkswagenów (w jednym z nich znajduje się Karl von Spreti), zbiera się rząd Gwatemali, żeby rozpatrzyć treść małej karteczki, którą łącznik FAR doręczył nuncjuszowi papieskiemu – Girolamo Prigione. Karteczka mówi, że ambasador RFN znajduje się w rękach FAR i że zostanie zwolniony po wypuszczeniu z więzień dwudziestu dwóch partyzantów.

Ludzie, którzy postawili ten warunek, nie są garstką awanturników czy zaślepionych ekstremistów. W ostatnim okresie przybyły do Meksyku grupy bojowników z Brazylii, Dominikany i Gwatemali, zwolnionych z więzień w zamian za zwolnienie porwanych dyplomatów. Miałem okazję z nimi rozmawiać. To, co zwraca przede wszystkim uwagę, to niezwykła inteligencja tych chłopców, ich głęboka wiedza o sprawach swojego kraju, ich rzeczowość i rozsądek. Tylko ktoś bardzo naiwny może pouczać tych ludzi, co to jest immunitet dyplomatyczny, albo klarować im, że walka klasowa jest lepszą formą działania niż tzw. terror indywidualny. Oni wiedzą o tym doskonale!

Dlaczego jednak porywają dyplomatów? Można to zrozumieć, znając sytuację więźnia politycznego w Ameryce Łacińskiej.

A mianowicie:

– Ktoś, kto narzekał na reżim albo prowadził z nim walkę, zostaje osadzony w więzieniu.

Człowiek ten nie jest o nic oskarżony.

Ponieważ nie jest oskarżony, nie może odbyć się proces. Skoro nie ma procesu, nie ma również wyroku. A zatem nie ma właściwie kary. Nie ma prokuratora, nie ma obrony, nie ^a apelacji ani amnestii. Nie ma zeznań, aktów oskarżenia, nic. Świadek może stać się winnym, winny – niewinnym, choć właściwie też nie, ponieważ żaden sąd nikogo o nic nie wini – Sytuacja więźnia sprowadza się praktycznie do prostej formuły: dlaczego siedzi? Bo został posadzony.

Może wyjść za rok albo za 10 lat, ale może nie wyjść już nigdy. Wielu z tych więźniów wypuszczają, kiedy odchodzi prezydent, który ich posadził. Każdy prezydent ma swoich więźniów, ich los związany jest z jego losem. Nowa figura zajmuje fotel prezydencki i nowi więźniowie zapełniają cele. Dlatego z dojściem jakiegoś prezydenta do władzy z reguły emigruje pewna grupa ludzi – są to jego osobiści wrogowie, którzy wiedzą, że poszliby za kraty. Ale tak liberalne stosunki panują tylko w tych krajach Ameryki Łacińskiej, w których jest jakaś dern°kracJa’ natomiast tam gdzie rządzą dyktatury, więzień ma znikomą nadzieję, że odzyska wolność i przede wszystkim, że będzie żyć.

Jest to przypadek Gwatemali. Schwytanego biorą na tortury. Jeżeli przetrzyma tortury zamykają go w więzieniu. Następna seria tortur i epilog: zwłoki znalezione gdzieś w rowie. Nie ma żadnej legalnej drogi obrony czy ratunku więźnia. Prawo nie ma do niego dostępu. Wyzwolenie więźnia za pomocą akcji zbrojnej jest prawie niemożliwe: więzienia polityczne Gwatemali znajdują się na terenie koszar jednego więźnia pilnuje kilkunastu czy kilkudziesięciu uzbrojonych żołnierzy, czołgi, artyleria.