Ryszard Kapuściński - Chrystus z karabinem na ramieniu

Skreśleni już nie wrócą.

„Podszedłem do jednego z zatrzymanych. Powiedział mi, że nazywa się Manuel. Zapytałem, dlaczego ich tu przywieźli, i odpowiedział mi: – Sprawy polityczne. Powiedział mi, że kiedyś pracował dla pułkownika Arbenza. Poprosił mnie o papierosa. Inni nie chcieli papierosów i nie chcieli rozmawiać. Pewnie dlatego, że byłem w mundurze sierżanta. Tego, który nazywał się Manuel, zapytałem, czy nie chciałby przekazać czegoś rodzinie, i odpowiedział: – Nie warto. Zostało nam parę godzin. Powiedział mi, że może kiedyś przeczytam książki, które on napisał. Pokazał mi, jak go pobili w czasie aresztowania. Miał plecy fioletowe od uderzeń kolbą. Chciałem jeszcze rozmawiać z nimi, ale oni nie chcieli. Na to powiedział mi telefonista, że dzwonił wiceminister obrony pułkownik Arriaga Bosąue i powiedział, żeby na niego czekać. Potem przyjechał pułkownik i poszedł tam, gdzie byli zatrzymani. Nie wiem, co mówił, bo nas już nie wpuścili. Kiedy obudziliśmy się rano, spotkaliśmy porucznika Edmundo Alonzo. Dał nam rozkaz, żeby ładować worki na samochód. Kiedy wziąłem pierwszy worek, zobaczyłem, że mam zakrwawione rękawy munduru. Kiedy wziąłem za drugi worek, wyczułem czyjąś głowę i ramię. Byliśmy cali umazani we krwi. Ładowaliśmy dalej…” (z relacji Ruana Pinzona, zapisanej przez Eduardo Galeano).

Zwłoki te zostały później zrzucone do morza z samolotu, który pilotował syn obecnego prezydenta Arana, oficer lotnictwa gwatemalskiego.

Nie wszystkich rozstrzeliwują. W Puerto Barrios zamordowano 8 działaczy związkowych w ten sposób, że jeździły po nich wyładowane kamieniami ciężarówki tak długo, aż na placu nie zostało nic oprócz porozrzucanych strzępów ciał.

W stolicy Gwatemali przed gmachem Cuarto Cuerpo – jest to nazwa tutejszego gestapo – stoi kolejka kobiet. W okienku policjant w czapie nasuniętej na oczy, z papierosem, wszystko jak w tanim filmie kryminalnym, rozpięty mundur, rewolwer na stole, słucha pytań, na które ma zawsze jedną odpowiedź: „Takiego nie znamy… nie, takiego nie znamy…”

Kolejka kobiet przesuwa się dalej.

Apel poległych.

W roku 1968 ofiarą faszyzmu padło w Gwatemali ponad 3000 osób. Część zginęła w czasie tortur w obozie koncentracyjnym w Camotan, departament Zacapa, w obozie koncentracyjnym Rio Hondo, departament Zacapa, i w obozie koncentracyjnym Usumatlan, departament Zacapa.

Inni padli zamordowani w domach, na ulicy, w rowach przydrożnych.

Facundo Remirez, z Los Andes, chłop Romeo Padilla, z Finca Monjas, chłop Rolando Herrera, robotnik Renę Castilo, poeta Pastor Hernandez, z El Picacho, i 47 innych 27 chłopów rozstrzelanych w górach Patzun, bezimienni Emilo Diaz Lopez i 6 innych, z Agua Blanca, chłop Eduardo Sosa Montalvo, z miasta Gwatemala, inżynier 15 chłopów rozstrzelanych pod Las Pozas Morales Saavedra, z San Jorge, chłop…

Pułkownik Arana, przepracowany, zmęczony, bo, jak twierdzi Aguirre Monzon, „Arana wydał osobiście ponad 8 tysięcy wyroków śmierci” („Excelsior”, 10-3-1970), pojechał w końcu roku 1968 jako ambasador odpocząć do Managua.

Po roku wrócił jednak do Gwatemali kandydować na prezydenta. Wrócił wozem pancernym, który ofiarował mu przyjaciel, prezydent Nikaragui Anastasio Somoza. Somoza ma u siebie podobne problemy co Arana, a ponieważ w ramach pomocy wojskowej USA uzbierało mu się kilka wozów pancernych, jeden dał pułkownikowi.

Jeszcze hen przed wyborami Arana zapowiedział, że „lud wybierze mnie prezydentem”. Kto zna Gwatemalę, nie mógł nie wierzyć. We wszystkich przemówieniach i wywiadach Arany w kółko powtarza się zdanie: „Trzeba skończyć z anarchią i zaprowadzić porządek”. Drugi jego ulubiony zaśpiew to podkreślanie przy każdej okazji:: „Jestem twierdzą antykomunizmu w Ameryce Łacińskiej”, tak jakby ktoś w to wątpił.

Zapytany, co zrobi, jeżeli przegra, odpowiedział: „Zrobię przewrót wojskowy”.

W wyborach głosowało na niego 235 tysięcy ludzi, co stanowi 4,5 procenta mieszkańców Gwatemali. (Blisko 80 procent ludności tego kraju nie ma prawa głosu, ponieważ nie umie czytać i pisać). Te 4,5 procenta wystarczyło żeby został wybrany prezydentem republiki.

Do takiego kraju w końcu stycznia 1970 przyjechał nowy ambasador RFN, Karl von Spreti, i po dwóch miesiącach został uprowadzony przez grupę partyzantów.

Ruch partyzancki narodził się w Gwatemali jesienią 1960 roku. 13 listopada w Głównej Kwaterze armii w stolicy Gwatemali grupa oficerów buntuje się przeciw rządom generała Ydigorasa. Na czele tej grupy stoi pułkownik Rafael Pereira. Pułkownik zabija dwóch innych pułkowników, którzy próbują stawiać mu opór, robi się zamieszanie, rebelianci porywają kilka jeepów, jeden czołg i uciekają ze stolicy. Zbuntowana kolumna dociera do Zacapy^gdzie bez jednego strzału zajmuje koszary garnizonowe. Po tym zwycięstwie jedzie dalej na wschód i zdobywa główny port gwatemalski na Atlantyku – należący zresztą do United Fruit – Puerto Barrios. Ydigoras ogłasza, że jest to inwazja Kuby na Gwatemalę, okręty wojenne USA płyną do Puerto Barrios, pułkownik Pereira ucieka do Meksyku i po trzech dniach bunt zostaje słumiony. Ale kilku młodszych oficerów z grupy Pereiry postanawia nie składać broni i chroni się w pobliskich górach. Na czele tego oddziału stoi porucznik Yon Sosa i podporucznik Turcios Lima. Obaj kończyli amerykańskie szkoły walki z partyzantką. Pierwszy – w Panamie, drugi – w Fort Bennigs, Georgia.

Wkrótce po owym buncie światek stołeczny zajął się swoimi sprawami i o młodych porucznikach zapomniano. W Ameryce Łacińskiej jest rzeczą zwyczajną, że jeśli grupie oficerów przewrót nie wyjdzie, jadą za granicę albo uciekają do lasu, a potem, kiedy emocje już opadną, wracają do koszar i znowu po jakimś czasie zaczynają obmyślać kolejny przewrót: po to w końcu ci oficerowie są.

Tymczasem oddziałek Yon Sosy rozrósł się w dużą grupę partyzancką, która przyjęła nazwę Movimiento Revolucionario 13 de – Noviembre, w skrócie: MR-13. Na początku roku 1962 grupa stoczyła pierwsze potyczki z wojskiem. Wieść gruchnęła po świecie, że Gwatemala ma partyzantkę. Na taką wiadomość w Ameryce Łacińskiej pierwsi ruszają do czynu trockiści. Wszystkich trockistów latynoskich można by prawdopodobnie zmieścić w jednej dużej kawiarni, ale są to ludzie fanatyczni i bardzo ruchliwi. Jednym z centrów trockizmu – jeżeli można użyć tak dużego słowa dla tak małego ruchu – jest Meksyk. Właśnie z Meksyku przedostaje się do grupy Yon Sosy kilku trockistów. Yon Sosa ma w tym czasie 23 lata, jego orientacja w świecie ideologii jest Właściwie żadna, to, co porucznik wie, i to, co mówi, sprowadza się do ogólnej tępy, że trzeba walczyć z imperializmem USA o ‘powszechną sprawiedliwość społeczną. Turcios Lima, który podobnie jak Yon Sosa nie jest ideologiem, uważa, że ruch powinien być gwatemalski, że nie trzeba mu podejrzanych cudzoziemców, i na tym tle dochodzi między kolegami do sporu. W rezultacie Turcios odchodzi z grupą ludzi i tworzy własny oddział, dając mu nazwę Fuerzas Armadas Rebeldes (FAR). Mimo tej separacji oba oddziały – albo jak mówi się w języku partyzantów latynoskich: oba fronty – utrzymują kontakt i prowadzą wspólną walkę (Yon Sosa w końcu owych trockistów wyrzucił), j W roku 1963 partyzanci kontrolują już część Gwatemali, a wojska rządowe znajdują się w defensywie. W takiej sytuacji przyjeżdża z USA] pierwsza grupa oficerów rangers. Pentagon prowadzi w Ameryce Łacińskiej politykę dwustopniową. Tam gdzie jest spokój, zadania misji wojskowej USA mają charakter ograniczony. Owszem, misja nadzoruje, instruuje, poucza, prowadzi kartoteki oficerów danej armii, coraz to każe któregoś oficera usunąć albo każe prezydentowi zwiększyć wydatki na wojsko, czasem poleci zamknąć jakiegoś komunistę albo pomoże przygotować przewrót wojskowy. Ale – niewiele więcej. Jeżeli jednak pojawią się partyzanci, sprawa ulega radykalnej zmianie.