Вячеслав Адамчик - Чужая бацькаўшчына

У Мондравых густа, як багуном у разапрэлым лесе, пахла тарпатынаю — намазаўшыся лякарствам, на палку сапла старая Мондрыха. Звесiўшы з печы босыя ногi, драла грэбенем распушчаныя, з сiваю, як ад перапалоху, пасмаю валасы ачунялая ад хваробы Еўка. Ад далёкае лямпы цямнелi яе глыбокiя вачанiцы.

Сагнуўшыся над вялiкiм чыгуном, Алеся перамывала на вячэру неабiраныя картоплi — грабучы iх сашчэмленымi рукамi, перакiдала ў меншы палiваны чыгунок.

— I ты, мусiць, прыглядаешся, што мы брудам зараслi? — яна выцерла аб фартух мокрыя рукi, голым локцем адсунула стрэшку навiслых на вочы валасоў, паглядзела на Хрысцю.

— Цi ж я прыглядаюся? — зачырванелася Хрысця.

— Нiчога, — Алеся ўсё гаварыла пра сваё, — заўтра пойдуць у гумно. Жывы будуць — на дварэ вунь як цёпла. А я перад вялiкаднем хоць хату выпрачу.

Хрысця думала пра другое: што там робяць Жэнiк Рэпка з Ваўчком — сядзяць, чакаючы яе, цi ўжо, не ўтрываўшы, пайшлi.

Алеся нагнулася i абедзвюма рукамi ўзяла чыгун з бруднаю вадою, перад сабою панясла з хаты, каленам папiхаючы непрычыненыя дзверы.

— Во, цераз яе пайду ў магiлу, — голас у старое перасядаў, яе душыла задуха. — Цераз яе…

— Можа, грэх казаць такое, — Хрысця глядзела ў чорнае акно, дзе адбiваўся жоўты звялы твар старое Мондрыхi, там недзе затупаў нагамi конь i загаварыў Iмполь.

— Мае вы дзеткi, паглядзеце, як рукi мае знявечыла, бiла во, — старая закапашылася пад коўдраю, выцягваючы худую доўгую руку.

Хрысця, азiраючыся на дзверы, цi не iдзе Алеся, падступiлася да палка. З дзiвам i страхам прыгледзелася да Мондрышынай рукi, убачыла, што каля зморшчанага локця расплываўся вялiкi жаўтлявы сiняк.

У старое дрыжала барада з трыма белымi, закручанымi аж на падбародак валаскамi. Пустыя, выцвiлыя, у глыбокiх ямах вочы налiвалiся слязьмi: старая адвярнулася, мусiць, хаваючы iх.

— Як памру, так ты хоць, Крыстынка, прыйдзi ды ўбяры. Во ў куфры ўсё чысценькае прыгатавана, мне на смерць ляжыць. I ружанец мне палажы… — старая павярнулася на бок, доўга шлупалася рукою пад падушкаю, выцягнула адтуль чорны ружанец з белым алюмiнiевым крыжыкам i маленькую, перашытую ўжо дратваю, кнiжачку — на чорных скураных вокладках вiлiся вытачаныя моллю жоўтыя норкi. — I кнiжачку во касцельную палажы — надта ж песнi ў ёй харошыя.

— Палажу, цётка, палажу. I дайце падушку вам папраўлю, — падклаўшы руку пад спiну, Хрысця памагла падняцца старой, падбiла злямцаваную, прапахлую потам i нейкiм гаркаватым зеллем падушку. Старая лягла, у яе выцвiлых вачах таiлася нейкая перамешаная з слязьмi цеплата да Хрысцi, але яна толькi ўздыхнула i злавiла сваёю халоднаю, як смерць, рукою Хрысцiну руку. Цяжка сапучы i задыхаючыся, загаварыла:

— Каторую ўжо ноч я не сплю, Хрысцечка, няхай крые бог, як мне круцiць рукi i ногi. Чаго ўжо нi перадумала, лежачы: што нас, старых людзей, толькi во адзiнаццаць чалавек у вёсцы асталося… Божа, колькi людзей на маiх вачах у вёсцы памянялася… Што нi хата — то ўсё новыя людзi нараслi.

Старая ўздыхнула i змоўкла: у хату ўвайшлi Iмполь з Алесяю.

Хрысця, як злавiўшы на сабе Iмполевы вочы, азiрнулася. У поцемку лямпы чарнеў ад першага вясновага загару i сухога ветру яго твар, над брывом, выбiўшыся з-пад кепкi, завiўся кучаравы чубок. З-пад доўгага брыля блiшчалi быстрыя, з нейкай затоенай радасцю вочы. Хрысця ўсё лавiла iхнi зiрк, i саладжава-горкая, як асовы яблык, злосць падымалася на Жэнiка Рэпку: куда яму да Iмполя. Нават падумалася тады ў Мондравай хаце, каб перамянiўся свет ды замест Жэнiка ў сваты прыйшоў ён, Iмполь…

Дадому вярнулася, калi стары Корсак ужо соп на печы. Унурыўшыся ў кнiжку, за сталом сядзеў Мiця. Падняў голаў i засмяяўся, успомнiўшы пра сватоў:

— Яны тут i бутэльку нават не раскаркавалi. Пайшлi з хаты як мыла з’еўшы.

«А можа, i брыдка гэта ўсё?» — Хрысця зноў бярэцца за ляда, пускае пад мiгатлiвую стрэшку скрыжаванай асновы слiзкi чаўнок, прыстуквае нiтку густым i жоўтым, як воск, бёрдам, раптам перарваўшы свае думкi.

Рытмiчны ляскат i грук б’ецца ў хаце, недзе асыпаючы са сцяны адлушчаную скарыначку мелу.

А за акном, занёсшы на гняздо касмылёк кудзелi, па сухiм патрэсканым бусаку зноў скача i падцiкоўвае ў хату чорнаю пацеркаю вочка хiтры верабей. Раптам, страпянуўшыся з перапуду, пырхае з бусака i губляе сваю сiваватую перынку. Яна доўга вiсiць за акном, паднiмаецца па-маленьку ўгору — вецер нясе яе недзе пад шчыт, потым, адарваўшы з зацiшку, круцiць на вулiцу.

Толькi цяпер Хрысця бачыць, што за рагатым частаколам спынiлася фурманка. Жоўты з выцвiлаю грываю конь махае цяжкаю галавою, ганяючы мух, i маленькi даўганосы Зэлiк, седзячы на сваiм зялёным куфэрку i прыскалiўшы адно вока, трасе медзяным званком. Там на вулiцы стаiць сiплаваты, нядужы крык: