Стефан Гейм - Агасфэр (Вечны Жыд)

Зусім іншае, калі гаварыць пра Ваша паведамленне з архіва Высокай Порты, якое я прыняў да ведама з вялікай удзячнасцю. Шкада толькі, што нельга атрымаць фотакопіі рукапісу, бо, як нам вядома, гэты архіў, падобна ватыканскаму, дазваляе рабіць фотакопіі толькі ў выключных выпадках. Быў, значыцца, нехта Агасфер, які быў дарадцам імператара Юліяна Апастаты; у князёў заўсёды было пра што параіцца з разумнымі яўрэямі, як і яўрэяў заўсёды цягнула да князёў. Але ці павінен Агасфер, які ў 364 годзе быў чвартаваны, абавязкова быць ідэнтычны нашаму шаўцу-гандляру з Дарогі Смутку — Віа Далароза?

Ставіць пытанні — азначае адмаўляць іх. У гісторыі, як Вы гэта ведаеце лепей за мяне, было больш, чым адзін Агасфер; нагадаю толькі пра цара з такім імем у Кнізе Эстэр, які, згодна з Бібліяй, таксама ўжо меў цяжкасці з яўрэямі. Гер прафесар Вальтэр Бэльц з універсітэта ў Гале пацвердзіў мне, што імя Агасфер ёсць няўдалае арамейскае выпраўленне персідскага «Артаксэркс», якое, імя гэтае, вы маглі б перакласці як «богам узвышаны», альбо «богам любімы», карацей, па-нямецку «Готліб». Не будзеце ж Вы сцвярджаць, што Ваш Агасфер ёсць рэінкарнацыя персідскага цара?

Я мушу, паважаны гер калега, падкарэктаваць Вашую заўвагу адносна суперінтэндэнта Паўля фон Айцэна, якога Вы пазначаеце як «сведку існавання Агасфера». Я далёкі ад таго, каб абараняць такога зацятага лютэраніна, як Айцэн, але я павінен сказаць на яго карысць, што ў ніводным з яго пісанняў, ні ў шматлікіх лацінскіх, ні ў «Хрысціянскім настаўленні», у якім ён разважае пра прадвызначанасць і пра эўхарыстыю, ні ў ягоным зборы казаняў («Postille»), няма хоць якога нават намёку на сустрэчу аўтара з Вечным Жыдам; у «Гісторыі царквы ў Шлезвіг-Гольштэйне» Фэдэрсэна, у якой шырока і падрабязна гаворыцца пра Айцэна, таксама нічога пра тое не паведамляецца. Ці не думаеце Вы, дарагі гер прафесар Лёйхтэнтрагер, што такі пісучы чалавек, як Айцэн, які да таго ж яшчэ амаль штонядзелі прапаведаваў асабіста, не ўпамянуў бы такой ўсё-такі напэўна ж даволі хвалюючай сустрэчы і не выкарыстаў бы яе дзеля цікавага маральна-карыснага ўжытку, калі б такая сустрэча сапраўды мела месца?

Ці не мог бы я напрыканцы свайго вельмі доўгага пісьма яшчэ дадаць, што Вы забыліся адказаць мне на пытанне нашага прэс-рэферэнта д-ра В. Якша, менавіта, як так сталася, што звычайна такія ахвочыя да сенсацый заходнія медыі дагэтуль не занатавалі сабе нічога пра верагодна сама мала двухтысячагадовага чалавака? Я хацеў бы дэталізаваць гэта пытанне пасля атрымання фотаздымкаў гера Агасфера на фоне ягонай майстэрні: Як сталася, што гер Агасфер сам яшчэ ніяк не скарыстаўся з таго факту, што ягоная крама яшчэ і сёння працвітае на тым самым месцы пры дарозе на Галгофу, дзе ён калісьці прагнаў асуджанага Ісуса ад сваіх дзвярэй? Амаль дзве тысячы гадоў той самы гаспадар той самай лаўкі на тым самым месцы — якое яшчэ ў капіталістычнай краіне прадпрыемства магло б пахваліцца хоць нечым падобным! З чым я, па-сяброўску вітаючы Вас, застаюся

Ваш пакорны

(праф. д-р Dr. h. c.)

Зігфрыд Байфус

Інстытут навук. атэізму

Берлін, сталіца ГДР

Юны Айцэн сядзіць перад стосам старых кніг за сталом і ўздыхае, аж сэрца кроіць, бо перад вачыма ў яго плыве, і мудрагошчы сьвятых айцоў царквы й іншых аўтарытэтаў абляпілі яго з усіх бакоў, як заедзь на балоце, і ня можа ён ні агрэбціся ні атрэсьціся.

Было вельмі міла з боку дактароў і прафэсароў унівэрсытэта, што яны хочуць праэкзаменаваць яго без чаргі й загадзя, з увагі на блізкі скон яго бацькі, але цяпер ён будзе змушаны паказаць, што навучыўся адрозьніваць правільную веру ад ілжэвучэньняў, якія чорт падсоўвае людзям, і знаходзіць адзіна правільную дарогу й цытаваць адзіна правільныя словы, бо ўсё астатняе ад лядашчага нячысьціка й вядзе напрасткі ў ерась. Ах, калі б ён, думае з раскаяньнем, у свой час болей шчыраваў і з большай палкасьцю ўлягаў у вучоныя дыскусіі, але цяпер ён думае больш пра Маргрыт, чым пра consubstаntаtio і transsubstantatio і часта дазваляе сабе са сваім сябрам Лёйхтэнтрагерам прапусьціць яшчэ па адной шкляначцы віна й яшчэ па адным куфэльку піва, каб навучыцца тонкаму адрозьніваньню, якое ўдавалася рабіць сьвятому Атанасіусу паміж Айцом, Сынам і Сьвятым Духам, паводле каго, Атанасіуса — вядома, першы ня быў ні зроблены, ні створаны, ні народжаны, а другі ні зроблены, ні створаны, бо сам нарадзіўся, і нарэшце трэйці ні зроблены, ні створаны, ні народжаны, а быў, так бы мовіць, зышлы; але каторы ад каторага й чаму?